....
Литература
..
Literature
..
Գրականություն
....
....
Экспозиция рассказывает о богатом культурном наследии армян, сохраненном и переданном в текстах с античности до нашего времени. Армянская литература насчитывает около двух тысячелетий. Здесь вы можете ознакомиться с её историей и самыми значимыми представителями.
..
The exposition demonstrates the rich cultural heritage of the Armenians that is preserved and transmitted in texts from antiquity to our time. Armenian literature is about two-millennia old. Here you can get acquainted with its history and the most significant representatives.
..
Ցուցահանդեսը պատմում է հայերի մշակութային հարուստ ժառանգության մասին, որը պահպանվել և մեզ է հասել անտիկ ժամանակների տեքստերում: Հայ գրականությունը մոտ երկու հազար տարվա պատմություն ունի: Այստեղ կարող եք ծանոթանալ նրա պատմությանը և առավել աչքի ընկնող ներկայացուցիչներին:
....
....
Древнеармянская литература
..
Ancient Armenian literature
..
Հայ հնագույն գրականություն
....
....
История древнеармянской литературы простирается от мифотворчества до написания христианских и научных трактатов.
..
The history of ancient Armenian literature extends from mythmaking to Christian religious texts and scientific treatises .
..
Հայ հնագույն գրականության պատմությունը ընդգրկում է ինչպես առասպելաբանության նմուշներ, այպես էլ քրիստոնեական կրոնական և գիտական շարադրանքներ:
....
....
Мифология
..
Myths, legends and fairy tales
..
Առասպելներ, լեգենդներ և հեքիաթներ
....
....
Истоки армянской литературы берут свое начало в традициях устного поэтического слова и мифологии Армянского нагорья и развиваются в тесных взаимосвязях с культурами Малой Азии и Междуречья.
..
The origins of the Armenian literature can be found in the traditions of oral poetry and mythology of the Armenian highlands and they further develop in close interrelations with the cultures of Asia Minor and Mesopotamia. The Armenian pantheon of gods has parallels with that of Indo-Iranian, Assyrian-Babylonian and Hurri gods.
..
Հայ գրականության ակունքները սկիզբ են առնում Հայկական լեռնաշխարհի բանահյուսության և առասպելաբանության ավանդույթներից, որոնք հետագայում սերտորեն առնչվում են Փոքր Ասիայի և Միջագետքի մշակույթների հետ: Կարելի է հստակ զուգահեռներ տանել հայ աստվածների և հնդիրանական, ասորական և բաբելոնական աստվածների պանթեոնների միջև:
....
....
Как показали исследования (Э. Бенвениста, Г. Трегера, Х. Смита, Х. Крае и др.), отделение армянского языка, как и мифологии, от праиндоевропейского восходит к концу 3 тыс. до н.э. Армянский пантеон богов имеет параллели с индоиранскими, ассиро-вавилонскими, хурритскими богами (Арамазд — Ахура Мазда, Анаит — Анахита, Ваагн — Веретрагна (перс.), Индра (индийск.), Астхик — Иштар). В памятнике армянской эпической поэзии «Песня о Ваагне» сохранены древние пласты мифологического мышления: сочетание функций Бога-солнца и Бога-громовника, победителя вишапов — хтонических чудовищ, драконов.
..
The heroic epic «The Daredevils of Sasun» or «Sasna Tsrer» is the pearl of the Armenian oral literature heritage. It tells the story of four generations of Armenian soldiers.
The first part - «Sanasar and Baghdasar», is about the twins, born by Princess Tsovinar from taking two sips of water. «Mher the Elder» is about one of the three sons of Sanasar. Mher dies right after the birth of his son David, the protagonist of the epic and the savior of the Armenian people.
David's son Mher, according to one version of the myth, locked himself in the rocks of Lake Van to come out at the end of time. For many centuries the history of the daredevils of the country Sasun has been passed from mouth to mouth. For the first time the epic was recorded in 1873 by Garegin Srvadztyants. Currently, there are about 50 recorded versions from different parts of Armenia. In 1902, the literary version of «Sasuntsi David», created by Hovhannes Tumanyan, was published, but it only touches upon the first part of the myth about David.
..
«Սասնա Ծռեր» հերոսական էպոսը հայ բանահյուսական ժառանգության մարգարիտներից է: Այն պատմում է հայ զինվորների չորս սերունդների պատմությունը:
Առաջին մասը՝ «Սանասար և Բաղդասար»-ը, Ծովինարից ծնված երկվորյակների մասին է: «Մեծ Մհեր»-ը Սանասարի երեք որդիներից մեկի պատմությունն է, որը մահանում է որդու՝ Դավթի ծնվելուց հետո, ով հանդիսանում է էպոսի գլխավոր հերոսը և հայ ժողովրդի փրկիչը:
Դավթի որդի Մհերը, համաձայն առասպելի տարբերակներից մեկի՝ փակվել է Վանա լճի ժայռերից մեկում մինչև աշխարհը չդառնա ավելի լավը: Դարեր շարունակ Սասնա ծռերի պատմությունը փոխանցվել է սերնդեսերունդ: Առաջին անգամ այն գրի է առել Գարեգին Սրվանձտյանը 1873 թվականին: Ներկայումս կան էպոսի մոտ 50 գրանցված տարբերակներ Հայաստանի տարբեր մասերում: 1902 թվականին «Սասունցի Դավթի» գրական տարբերակը գրվեց Հովհաննես Թումանյանի կողմից, սակայն այն շոշափում է էպոսի՝ միայն Դավթի մասին պատմող հատվածը:
....
....
Устное народное творчество
..
Verbal Culture
..
Գրավոր խոսքի մշակույթ
....
....
Армянское устное народное поэтическое творчество связано с формированием армянского этноса, его языковой культурой. Образцы древнеармянской дописьменной эпической традиции (мифы, мифоэпические сказания, эпосы) сохранились в исторических трудах армянских авторов V века и последующих веков. Они приводятся как подлинный исторический материал.
..
Armenian written culture begins with cuneiform inscriptions (the beginning of the 1st millennium BC), which have been transmitted to us from the Urartu era. The verbal culture of ancient Armenia is characterized by multilingualism.
..
Հայ գրավոր խոսքի ակունքները գտնվում են սեպագիր արձանագրություններում (Ք.ա. 1-ին հազ. սկիզբ), որոնք մեզ են փոխանցվել ուրարտական շրջանից: Հնագույն Հայաստանի բանավոր խոսքին բնորոշ է բազմալեզվությունը:
....
....
В «Истории Армении» Мовсеса Хоренаци на уровне исторического предания сохранился древнеармянский мифоисторический эпос «Випасанк» («Эпические сказания»), отражающий исторические события с VI века до н.э. до II века н.э. Армянский эпос «Персидская война» сложился в раннем Средневековье. В его основе лежат исторические события III–IV веков, когда в соседнем Иране после свержения парфянской династии Аршакидов воцарилась династия Сасанидов. Вражда и противоборство между аршакидской Арменией и сасанидским Ираном, в которую вовлекались различные герои, продолжалась в течение столетий.
..
For example, in the 1-st century BC. during the Hellenistic culture blossom in the capitals of Tigranakert and Artashat, Greek tragedies were staged. The people widely disseminated gusan performances in Armenian, recitations of epic tales, accompanied by musical instruments.
With the proclamation of Christianity in Armenia as a state religion, on the one hand, new rituals and ceremonies were introduced, which incorporated pagan customs, on the other hand, monuments of pre-Christian culture were destroyed almost everywhere .
..
Օրինակ, մ.թ.ա. 1-ին դարում՝ Տիգրանակերտ և Արտաշատ մայրաքաղաքներում հելլենիստական մշակույթի ծաղկման շրջանում, բեմադրվում էին հունական կատակերգություններ: ժողովրդի շրջանում տարածված էին հայերենով գուսանական ներկայացումներ, դյուցազներգական լեգենդներից ասմունքներ երաժշտական գործիքների ուղեկցությամբ:
Հայաստանում քրիստոնեության պետական կրոն հռչակմանը զուգահեռ մի կողմից ներմուծվեցին նոր ավանդույթներ և ծեսեր, որոնք ընդգրկում էին նաև հեթանոսական սովորույթների տարրեր, մյուս կողմից գրեթե ամենուր ոչնչացվում էին նախաքրիստոնեական շրջանի մշակութային կոթողները:
....
....
V век — «золотой век» древнеармянской литературы
..
V century – «Golden age» of ancient Armenian literature
..
V դարը հայ հնագույն գրականության «Ոսկեդար»
....
....
Во время правления царя Врамшапуха архимандрит Месроп Маштоц и католикос Саак Партев начали работу над созданием армянского алфавита. В 405 г. Маштоц создал алфавит из 36 букв.
..
During the reign of King Vramshapuh, Archimandrite Mesrop Mashtots and Catholicos Sahak Partev began to work on the creation of the Armenian alphabet. In 405, Mashtots created an alphabet of 36 letters.
..
Վռամշապուհ արքայի կառավարման տարիներին վարդապետ Մեսրոպ Մաշտոցը և կաթողիկոս Սահակ Պարթևը սկսեցին աշխատել հայոց այբուբենի ստեղծման ուղղությամբ: 405 թ. Մաշտոցը ստեղծեց 36 տառից բաղկացած հայոց այբուբենը:
....
Алфавит
виртуальный музей
....
V в., который впоследствии назвали золотым, ознаменовался переводом Библии с греческого языка. Были переведены богословские труды Ефрема Сирина, Григория Назианзина, Иоанна Златоуста, античных философов Аристотеля, Платона, Порфирия. В V в. сформировалась армянская философская школа.
Разрабатывались жанры церковной литературы — каноны, послания, речи. Были созданы оригинальные виды песнопений — таги, мегеди, шараканы.
Первый исторический труд — «Житие Маштоца» Корюна. Житие (написано прибл. в 443–450 гг.) по жанру ближе к античной биографии, чем к житийной литературе. Особая роль в истории армянского художественного слова принадлежит труду Агатангехоса «История Армении», посвященная принятию христианства.
Вершина армянской литературы V в. — творчество Мовсеса Хоренаци, «отца армянской истории», «отца поэтов», «отца грамматиков». «История Армении» Хоренаци, написанная по поручению князя Саака Багратуни — труд, основанный на первоисточниках. Хоренаци освещает историю Армении с древнейших времен до конца V в. Благодаря этому труду сохранились многие памятники эпического и фольклорного наследия армянского народа: легенды об Айке и Бэле, Араме, Аре и Шамирам, Ваагне.
..
V century, later called golden, was marked by the translation of the Bible from the Greek language. The theological works of Ephraim the Syrian, Gregory of Nazianzus, John Chrysostom, the ancient philosophers such as Aristotle, Plato, Porphyry were translated. In the V century, the Armenian philosophical school was formed.
The genres of ecclesiastical literature were developed - canons, epistles, and speeches. Unique kinds of hymns were created: taghs, meghedis and sharakans.
The first historical work is considered to be «The life of Mashtots», written by Koryun in approximately 443-450 AD. It is closer to the antique biography genre than to that of hagiographic literature. A special role in the history of the Armenian artistic expression belongs to the work by Agatangeho: «The History of Armenia», dedicated to the adoption of Christianity.
The rise of the Armenian literature of the 5th century can be defined by the work of Movses Khorenatsi – «father of the Armenian historiography», «father of poets», «father of grammarians». «History of Armenia» by Khorenatsi, written on the instructions of Prince Sahak Bagratuni, is a work based on original sources. Khorenatsi highlights the history of Armenia from ancient times to the end of the 5th century. Thanks to this work, many monuments of epic and folklore cultural heritage of the Armenian people were preserved: legends about Hayk and Bel, Aram, Ara and Shamiram, Vahagn.
..
V դարը, որը հետագայում անվանվեց «Ոսկեդար», նշանավորվեց հունարենից Աստվածաշնչի թարգմանությամբ: Թարգմանվեցին Եփրեմ Ասորու, Գրիգոր Նազիանզացու, Հովհան Ոսկեբերանի աստվածաբանական աշխատությունները, Արիստոտելի, Պլատոնի և Պորփյուրի փիլիսոփայական աշխատությունները: V դարում ձևավորվեց փիլիսոփայության հայկական դպրոցը:
Մշակվում էին եկեղեցական գրականության ժանրերը՝ կանոններ, ուղերձներ, ճառեր: Ստեղծվում էին երգեերի յուրօրինակ տեսակներ՝ տաղեր, մեղեդիներ, շարականներ:
Պատմական առաջին աշխատությունը Կորյունի «Վարք Մաշտոցի»-ն է՝ գրված մոտավորապես 443-450 թթ. ընթացքում: Այն բովանդակությամբ ավելի մոտ է անտիկ կենսագրությունների ժանրին, քան կենցաղայինին: Հայ գեղարվեստական խոսքի զարգացման պատմության մեջ ուրույն դեր է խաղացել Ագաթանգեղոսը՝ քրիստոնեության ընդունմանը նվիրված իր «Հայոց պատմություն» աշխատությամբ:
Հայ գրականության վերելքը V դարում կապված է Մովսես Խորենացու անվան հետ՝ որպես «հայ պատմագրության, պոեզիայի և քերականագետների հայր»: Խորենացու «Հայոց պատմություն»-ը գրվել է իշխան Սահակ Բագրատունու կարգադրությամբ և հիմնված է սկզբնաղբյուրների վրա: Խորենացին լուսաբանում է Հայաստանի պատմությունը հնագույն ժամանակներից մինչև V դարի վերջը: Այդ աշխատության շնորհիվ պահպանվել և մեզ են հասել հայ էպիկական և ժողովրդական գրական ժառանգության բազմաթիվ գոհարներ՝ Հայկի և Բելի, Արամի, Արայի և Շամիրամի, Վահագնի մասին լեգենդները:
....
....
Период после V века
..
The period after the V century
..
V դարին հաջորդող շրջանը
....
....
После некоторого спада в VI в., развитие литературы в VII – нач. VIII вв., несмотря на сложные условия существования во время господства Арабского халифата, продолжается во многих направлениях: догматическая литература, религиозные песни Анании Ширакаци, Ована Ознеци, которые вошли в сборник Шаракноц.
..
After some decline in the VI century, the development of literature in the VII century and in the beginning of the VIII century, despite the difficult conditions of existence during the reign of the Arab Caliphate, continues in many directions: dogmatic literature, religious songs of Anania Shirakatsi, Hovhan Odznetsi, which were included in the collection of «Sharaknots».
..
V դարին հաջորդող շրջանը
VI դարում որոշակի անկումից հետո VII դարի վերջում և VIII դարի սկզբում գրականության զարգացումը, չնայած Արաբական խալիֆաթի տիրապետության ներքո եղած դժվարին պայմաններին, շարունակվում է բազմաթիվ ուղղություններով՝ Անանիա Շիրակացու, Հովհան Օձնեցու դոգմատիկ գրականություն, եկեղեցական երգեր, որոնք ներառված էին «Շարակնոց»-ում:
....
....
В VII в. творили талантливые историки-писатели, продолжившие традиции V в. — труды Себеоса, Мовсеса Кагантваци, Ована Мамиконяна, Гевонда — источники ценных сведений по истории Византии, Персии, Албании, Грузии.
Представитель естественнонаучной мысли и натурфилософии VII в. — Анания Ширакаци. Он оставил большое наследие в различных областях знания: математике, космографии, географии. Его задачник «Вопросы и решения» — древнейший из дошедших до нас учебников, составитель таблицы сложения, вычитания и умножения. Он отстаивал птоломеевскую теорию шарообразности земли, его взгляды на многие явления — отсутствие света у луны, происхождение дня и ночи, природу затмений, тем самым опередив свое время.
..
In the VII century, talented historians and writers continued the traditions of the 5th century. The works of Sebeos, Movses Kaghankatvatsi, Hovhan Mamikonyan, Ghevond are sources of valuable information on the history of Byzantium, Persia, Albania and Georgia.
A representative of natural science and philosophy of the VII century is Anania Shirakatsi. He left a great heritage in various fields of science: mathematics, cosmography, geography. His taskbook, named «Problems and solutions» is the oldest textbook that survived to us, containing addition, subtraction and multiplication tables. He defended Ptolemy's theory of the sphericity of the earth, his views on many phenomena - the absence of light from the moon, the origin of day and night, the nature of eclipses, outstripped his time.
..
VII դարի տաղանդավոր պատմիչներն ու գրողները շարունակեցին V դարի ավանդույթները. Սեբեոսի, Մովսես Կաղանկատվացու, Հովհան Մամիկոնյանի և Ղևոնդի աշխատությունները Բյուզանդիայի, Պարսկաստանի, Ալբանիայի և Վրաստանի պատմության վերաբերյալ արժեքավոր տեղեկությունների աղբյուրներ են:
Բնագիտության և փիլիսոփայության VII դարի ամենացայտուն ներկայացուցիչը Անանիա Շիրակացին է: Նա հսկայական ժառանգություն է թողել գիտության տարբեր ուղղություններում՝ մաթեմատիկա, տիեզերագիտություն, աշխարհագրություն: Նրա խնդրագիրքը, որը կոչվում է «Խնդիրներ և լուծումներ», մեզ հասած հնագույն դասագիրքն է, որ պարունակում է բազմապատկման, գումարման և հանման աղյուսակներ: Նա հանդիսանում էր Պտղոմեոսի՝ երկրի կլոր լինելու մասին տեսության պաշտպաններից, նրա հայացքները մի շարք երևույթների նկատմամբ՝ սեփական լույսի բացակայություն լուսնի վրա, օրվա և գիշերվա ծագումը, խավարումների ֆենոմենը, առաջ էին իր ապրած ժամանակներից:
....
....
Средневековая армянская литература
Армянская литература, начиная с X века, переживает новый подъем, связанный с политическими, экономическими и общественными изменениями в Армении, а в первую очередь, с восстановлением Армянского царства. Период от X до XIV веков историки и культуроведы часто называют Армянским возрождением.
..
Medieval Armenian Literature
Armenian literature, beginning with the X century, starts to experience a new upsurge, related to political, economic and social changes in Armenia, and, first of all, to the restoration of the Armenian Kingdom. Historians and cultural experts often call the period of the X-XIV centuries the Armenian Renaissance.
..
Հայ միջնադարյան գրականություն
Սկսած XX-րդ դարից՝ հայ գրականությունը նոր վերելք է ապրում՝ Հայաստանում քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական մի շարք փոփոխություններով և, նախևառաջ, Հայոց թագավորության վերականգնմամբ պայմանավորված: X-XIV դարերի միջև ընկած ժամանակահատվածը պատմաբաններն ու մշակութային փորձագետները անվանում են Հայկական վերածննդի շրջան:
....
....
X-XII века
..
The X-XII centuries
..
X-XII դարեր
....
....
После освобождения от арабского ига в X в. один за другим возникали независимые царства: Багратидов, Арцрунидов, Рубенидов, Сюникское царство. Развитие городов, антифеодальные движения создали предпосылки для развития нового искусства, выходящего за рамки церковного канона.
..
After liberation from the Arab yoke in the X century, one after another independent Armenian kingdoms emerged: Bagratunis, Artsrunis, Rubenids, Syunik kingdom. The development of cities and anti-feudal movements created the prerequisites for the development of new arts, going beyond the framework of the church canons.
..
X դարում արաբական լուծը թոթափելուց հետո մեկը մյուսի հետևից առաջացան հայկական անկախ թագավորություններ. Բագրատունիների, Արծրունիների, Ռուբինյանների, Սյունիքի թագավորությունները: Քաղաքների զարգացումը և հակաֆեոդալական շարժումները նախապայմաններ ստեղծեցին եկեղեցական թեմաներից դուրս արվեստի նոր ուղղությունների զարգացման համար:
....
....
Творчество первого великого армянского поэта, богослова, музыканта средневековья Григора Нарекаци (X в.) — одна из вершин национальной литературы. К философско-мистическим откровениям и уникальным для его времени художественным открытиям его поэмы «Книга скорбных песнопений» обращались последующие поколения армянских поэтов.
Поэт и богослов, ритор, композитор, католикос Киликии Нерсес Шнорали (1101–1173) придал иное поэтическое качество церковным песнопениям, обогатил их новыми образами. Особенную художественную ценность представляет его лиро-эпическая поэма «Плач на взятие Эдессы». Нерсес Шнорали сыграл большую роль в развитии армянского стихосложения: до него в ходу была монорифма, он же ввел разнообразные рифмы, впервые использовал прием олицетворения, который впоследствии использовали армянские поэты, активно применял размеры народной поэзии.
Развивались новые жанры: басни, оды, рассказа, беседы, биографии. Видным баснописцем был родоначальник армянской авторской басни Мхитар Гош (1130–1213). Гош — автор армянского «Судебника», свидетельствующего о высоком уровне правового и нравственного сознания. «Судебник» Мхитара Гоша имел актуальность вплоть до XIX в.
Другой армянский баснописец Вардан Айгекци — создатель множества басен, объединенных в сборнике «Лисья книга», куда впоследствии вошли многие другие народные и переводные басни. Басни, притчи, назидательные истории Айгекци вобрали в себя народный юмор и сатиру, отразили социальные противоречия времени.
..
Works of the first great Armenian poet, theologian and musician of the Middle Ages Grigor Narekatsi (the 10th century) are among the most precious masterpieces of the Armenian national literature. Subsequent generations of Armenian poets addressed philosophical and mystical revelations and the artistic discoveries of his poem, «A Book of Mournful Chants», which were absolutely unique for his time.
The poet and theologian, the rhetorician, composer, Catholicos of Cilicia Nerses Shnorali (1101-1173) brough poetic quality of church hymns to a higher level, enriching them with new images. His lyric-epic poem « Voghb Yedesio» (Lament on Edessa) is of special artistic value. Nerses Shnorali played a great role in the development of Armenian versification: before him there was only a mono-rhythm genre, but he introduced various rhymes, first used the method of personification, which was later actively used by Armenian poets in the dimensions of folk poetry.
New genres developed: fables, odes, stories, talks, biographies. A prominent fabulist and the founder of the Armenian author’s fable was Mkhitar Gosh (1130-1213). Gosh is the author of «The Lawcode», which testifies to the high level of legal and moral consciousness. Mkhitar Gosh’s Lawcode has been used up to the XIX century.
Another Armenian fabulist Vardan Aygektsi - the creator of many fables, combined his works in «Aghvesagirq» (The Fox Book), which later included many other folk and translated fables. Fables, parables, the edifying stories by Aygektsi absorbed people's humor and satire, reflected the social contrasts of the time.
..
Հայ միջնադարյան խոշորագույն պոետ, աստվածաբան և երաժիշտ Գրիգոր Նարեկացու (X դ.) ստեղծագործությունները ազգային գրականության կարևորագույն գոհարներ են: Նրա «Մատյան ողբերգության» աշխատության՝ իր ժամանակների համար խիստ յուրահատուկ փիլիսոփայական և խորհրդավոր գեղարվեստական հնարքները օգտագործել են հայ բանաստեղծների հետագա սերունդները:
Կիլիկիայի բանաստեղծ և աստվածաբան, հռետոր, կոմպոզիտոր և կաթողիկոս Ներսես Շնորհալին (1101–1173) եկեղեցական երգերին հաղորդեց բանաստեղծական նոր որակ՝ հարստացնելով դրանք նոր պատկերներով և կերպարներով: Գեղարվեստական առանձնահատուկ արժեք է ներկայացնում նրա լիրիկա-էպիկական պոեմը՝ «Ողբ Եդեսիոն»: Շնորհալին նաև մեծ դեր է խաղացել բանաստեղծությունների հանգավորման զարգացման գործում. մինչև Շնորհալին կիրառության մեջ էին միահանգ բանաստեղծությունները, իսկ նա ներմուծեց հանգի բազմազանություն, ինչպես նաև անձնավորման հնարքը, որը հետագայում օգտագործում էին հայ բանաստեղծները:
Զարգանում էին նոր ժանրեր՝ առակներ, ներբողներ, պատվածքներ, զրույցներ, կենսագրությունների շարադրում: Երևելի առակագիր էր հայ հեղինակային առակի հիմնադիր Մխիթար Գոշը (1130-1213): Նա նաև Դատաստանագրքի հեղինակն է, որը վկայում է ժամանակի իրավական և բարոյական գիտակցման բարձր մակարդակի մասին: Գոշի Դատաստանագիրքը ընդհուպ մինչև 19-րդ դար կիրառվել է որոշ պետությունների կողմից:
Այլ հայտնի առակագիր է Վարդան Այգեկցին, ով իր ստեղծած բազմաթիվ առակները հավաքել է Աղվեսագրքում: Վերջինում հետագայում հավաքվել են նաև այլ ժողովրդական, ինչպես նաև այլ լեզուներից թարգմանված առակներ: Այգեկցու առակները, պատմությունները պարունակում են ժողովրդի հումորի և երգիծանքի ողջ զգացումը՝ միաժամանակ արտահայտելով ժամանակի սոցիալական հակասությունները:
....
XIII–XVI
....века
..
centuries
..
դարեր
....
....
С XIII века в литературе вместо отживающего грабара, древнеармянского языка, начал утверждаться разговорный народный язык — среднеармянский.
..
Beginning from the XIII century Grabar or old Armenian started to be replaced by spoken folk language in the literature, which is known as Middle Armenian.
..
Սկսած XIII դարից գրականության մեջ գրաբարը աստիճանաբար իր տեղը զիջում է խոսակցական լեզվին կամ միջին հայերենին:
....
....
Фрик (1230/1240 – начало XIV в.) заложил основы поэзии с выраженными социальными мотивами протеста против несправедливого мироустройства. Он оставил более пятидесяти стихотворений, написанных в жанрах плача, поучения, жалобы.
Выдающиеся представители средневековой армянской поэзии XIV в. Ованес Ерзнкаци и Констандин Ерзнкаци наряду с традиционными религиозными темами развивали философско-медитативную лирику, вводили чисто любовные мотивы, утверждали гуманистические идеалы. Получила применение форма народного любовного стиха — айрен (пятистопное восьмистишие).
В поэзии развивается тема скитальчества, изгнанничества, выражающая тоску по родине. Широко распространенная в народной поэзии, она способствовала формированию патриотической поэзии, гражданских идеалов. Представитель светского искусства лирик Наапет Кучак (XVI в.) вносил в поэзию жизнеутверждающие настроения, воспевал женщину, мирские радости. В лаконичной форме народного айрена выразил красоту мира и души человека, наивысшим выражением чего является любовь.
Историческая проза XIII–XVI вв. представлена именами Киракоса Гандзакеци, Вардана Патмича, Смбата Гундестабля, Степаноса Орбеляна, Григора Акнеци, Товма Мецопеци и другие.
..
Frick (born 1230/1240 – died in the beginning of the 14th century) laid the foundations of poetry with emphasized social motives for protesting against an unjust world order. He left more than fifty poems written in the genres of lamentation, teaching and complaint.
Outstanding representatives of medieval Armenian poetry of the XIV century Hovhannes Erznkatsi and Konstandin Erznkatsi, along with traditional religious themes, developed philosophical and meditative lyrics, introduced purely love motives and asserted humanistic ideals. The form of folk love poems – hayrens was also created in this period.
In poetry, the topics of wanderings, exile are developed, expressing peoples’ longing for motherland. Being widely spread in folk poetry, it contributed to the formation of patriotic poetry, civic ideals. The representative of secular art, lyricist Nahapet Quchak of the XVI century brought life-affirming sentiments to poetry, sang a woman and worldly joys. In the laconic form of the popular hayrens he expressed the beauty of the world and the human soul, the highest expression of which is love.
Historical prose of the XIII-XVI centuries is represented by the names of Kirakos Gandzaketsi, Vardan Patmich, Smbat Gundestabl, Stepanos Orbelian, Grigor Aknetsi, Tovma Metsopetsi and many others.
..
Ֆրիկը (ծն. 1230/1240 – մահ. XIV սկիզբ.) դրեց սոցիալական մոտիվներով բանաստեղծության հիմքերը, որը բողոք էր արտահայտում անարդար աշխարհակարգի մասին: Նա թողել է ավելի քան հիսուն բանաստեղծություններ՝ գրված ողբի, ուսմունքների և բողոքի ոճով:
XIV դարի միջնադարյան պոեզիայի աչքի ընկնող ներկայացուցիչներ Հովհաննես Երզնկացին և Կոնստանդին Երզնկացին ավանդական կրոնական թեմաներին զուգահեռաբար զարգացնում էին նաև փիլիսոփայական և մեդիտատիվ քնարերգություն, նրանք ներմուծեցին զուտ սիրային մոտիվներով բանաստեղծություններ՝ ամրապնդելով մարդասիրական իդեալները: Տարածում ստացավ սիրային ժողովրդական բանաստեղծությունը՝ հայրենը:
Պոեզիայում զարգանում են նաև պանդխտության, հայրենիքի նկատմամբ կարոտի թեմաները: Ժողովրդական բանաստեղծության մեջ լայնորեն տարածվելով՝ այդ թեման ձևավորում էր հայրենասիրական հոգի , քաղաքացիական իդեալներ: Աշխարհիկ քնարերգության ներկայացուցիչը Նահապետ Քուչակն է (XVI դ.), ով կենարար շունչ հաղորդեց հայ միջնադարյան պոեզիային՝ գովերգելով կնոջը, երկրային կյանքի ուրախությունները, լակոնիկ կերպով արտահայտելով աշխարհի և մարդու հոգու գեղեցկությունը, որի արտահայտման բարձրագույն ձևը սերն է:
Պատմական արձակը XIII–XVI դդ. ներկայացնում էին Կիրակոս Գանձակեցին, Վարդան Պատմիչը, Սմբատ Գունդստաբլը, Ստեփանոս Օրբելյանը, Գրիգոր Ակնեցին, Թովմա Մեծոփեցին և այլք:
....
Писатели диаспоры..Diaspora writers..Սփյուռքի գրողները
....
Писатели армянских диаспор могли покинуть Армению или уже родиться в другой стране, однако их творчество неразрывно связано с мыслями о родине и судьбе армянского народа.
..
Regardless of the fact Armenian diaspora writers had left Armenia or already were born in another country, their literary heritage is inextricably linked with thoughts about the motherland and destiny of the Armenian people.
..
Անկախ այն բանից՝ հայկական սփյուռքի գրողները լքել են հայրենիքը, թե ծնվել այլ երկրում՝ նրանց գրական ժառանգությունը անքակտելիորեն կապված է հայրենիքի և հայ ժողովրդի ճակատագրի մասին մտքերին:
....
....
Новая армянская литература
Начиная с XVI в. литература в основном развивается за пределами исторической Армении. Формируются центры образования и книгопечатания в Венеции, Константинополе, Риме, Амстердаме, Мадрасе, Калькутте и других местах, где существовали армянские колонии. В XVIII в. значительную роль в деле сохранения и развития армянской культуры, литературы, книгопечатания, образования и науки сыграла Конгрегация Святых отцов Мхитаристов на острове Святого Лазаря в Венеции.
..
New Armenian Literature
Starting from the XVI century, literature mainly develops outside of historical Armenia. Centers of education and book printing were established in Venice, Constantinople, Rome, Amsterdam, Madras, Calcutta and other places where there were Armenian colonies. In the XVIII century the Congregation of the Holy Fathers of the Mkhitarists on the island of Saint Lazarus in Venice played a significant role in the preservation and development of the Armenian culture, literature, printing, education and science.
..
Հայ նոր գրականություն
Սկսած XVI-րդ դարից՝ հայ գրականությունը մեծապես զարգանում է պատմական Հայաստանի սահմաններից դուրս: Կրթության և տպագրության օջախներ հիմնվեցին Վենետիկում, Կոստանդնուպոլսում, Հռոմում, ամստերդամում, Մադրասում, Կալկաթայում և այլուր, որտեղ ձևավորվել էին հայկական խոշոր համայնքներ: 18-րդ դարում Վենետիկի Սուրբ Ղազար կղզում հաստատված Մխիթարյանների միաբանությունը վիթխարի դեր կատարեց հայկական մշակույթի, գրականության, տպագրության, կրթության և գիտության պահպանման և զարգացման գործում:
....
....XVII–XVIII века..XVII–XVIII centuries..XVII–XVIII դարեր....
....
В XVII веке возрождается армянская историография. Создаются значительные исторические труды. Примечательна историческая поэма Мартироса Крымеци «Порядок и даты армянских царей». В XVII веке формировался отдельный вид исторической хронографии — путевые заметки.
..
Armenian historiography revived in the XVII century when significant historical works were created. The historical poem by Martiros Ghrimetsi «Armenian kings' reign order and dates» can be emphasized among the most noteworthy ones. In the XVII century, a separate type of historical chronography - travel notes, were formed.
..
17-րդ դարում հայ պատմագրությունը վերածնունդ է ապրում: Նշանակալից պատմական աշխատություններ են ստեղծվում: Հիշատակության առավել արժանի է Մարտիրոս Ղրիմեցու ,Հայ արքաների գահակալման կարգն ու ժամանակագրությունըե պատմական աշխատությունը: XVII-րդ դարում պատմական ժամանակագրության նոր և առանձին տեսակ ստեղծվեց ճանապարհային նշումների տեսքով:
....
....
В рукописях XVII–XVIII веков сохранились некоторые драматические произведения, древнейшая из которых — первая армянская драма «Гибель святой Рипсиме», которая была поставлена в армянской католической школе Львова в 1668 году.
Вершина развития средневековой лирики и проявление новых тенденций — творчество поэта-ашуга Саят-Новы, создавшего образцы любовной лирики (писал также на грузинском и тюркском). Он выразил в своих стихах переживания самоотверженной любви, красочными, экспрессивными средствами создал образ возлюбленной. Гуманизм, борение духа за свободу личности, противостоящей косному окружению, красота восточного стиха в сочетании с глубоким проникновением во внутренний мир человека дают основания считать его поэзию уникальным явлением в поэзии позднего средневековья, а автора — предшественником романтизма в армянской и грузинской поэзии.
..
In manuscripts of the XVII-XVIII centuries, some dramatic works were preserved, the oldest of which is the first Armenian drama «The Death of Saint Hripsime», staged in the Armenian Catholic school of Lviv in 1668.
The peak of the development of medieval lyric poetry and the manifestation of new trends is the works of the poet and ashugh Sayat-Nova, who created unique samples of love lyric poetry (he also wrote in Georgian and Turkic). In his poems, he expressed the experience of selfless love, created colorful, expressive means of describing the image of the beloved. Humanism, spirit, fighting for the individual’s freedom and opposing the stagnant environment, the beauty of oriental poems, combined with deep penetration into the human’s inner world give us reasons to consider his poetry as a unique phenomenon in the poetry of the late Middle Ages, and the author - the predecessor of romanticism in Armenian and Georgian poetry.
..
XVII-XVIII-րդ դարերի ձեռագիր արձանագրություններում պահպանվել են թատերական որոշ աշխատանքներ, որոնցից ամենահինը Լվովի հայկական կաթոլիկ դպրոցում 1668թ. բեմադրված «Սուրբ Հռիփսիմեի մահը» առաջին հայկական թատերախաղն է:
Միջնադարյան քնարերգության և նոր ուղղությունների զարգացման գագաթնակետը բանաստեղծ և աշուղ Սայաթ-Նովայի ստեղծագործություններն են, ով ստեղծել է սիրային քնարերգության եզակի նմուշներ (ստեղծագործել է նաև վրացերեն և թյուրքերեն): Իր բանաստեղծություններում նա արտահայտել է անձնուրաց սիրո տառապանքները, գունեղ և վառ արտահայտչամիջոցներով ստեղծել է սիրած էակի կերպարը: Մարդասիրությունը, անհատի ազատության համար հոգու մղած պայքարը, լճացած շրջապատին հակադրվելը, արևելյան բանաստեղծության գեղեցկությունը և ներթափանցումը մարդու ներաշխարհ հիմք են տալիս Սայաթ-Նովայի պոեզիան համարել եզակի երևույթ ուշ միջնադարյան հայ պոեզիայի համար, իսկ իրեն՝ հեղինակին, համարել հայկական և վրացական պոեզիայում ռոմանտիզմի հիմնադիրը:
....
....
XIX век
..
XIX century
..
XIX դար
....
....
В литературе второй половины XVIII – начала XIX вв. главенствующим направлением был классицизм. Его представители писали на древнеармянском языке — грабаре — недоступном широким кругам читателей.
..
In the literature of the second half of the XVIII - early XIX centuries classicism was the dominant direction. Its representatives wrote in the ancient Armenian language – grabar, inaccessible to a wide range of readers.
..
XVIII-րդ դարի երկրորդ կեսի և XIX-րդ դարասկզբի գրականության մեջ գերակա ուղղություն էր կլասիցիզմը: Նրա ներկայացուցիչները գրում էին ընթերցողների լայն շրջանակների համար անհասանելի հին հայերենով՝ գրաբարով:
....
....
Литературу на понятном народу языке представляла народная ашугская поэзия. С 1820-х в творчестве писателей так называемого «переходного периода» стал формироваться новоармянский литературный язык — ашхарабар.
Утверждение романтизма и начало новой армянской литературы связано с именем просветителя-демократа Хачатура Абовяна. Абовян оставил богатое литературное наследие, произведения в различных жанрах. Писал он на ашхарабаре. Главным произведением в его творчестве является роман «Раны Армении», посвященный событиям 1826–1828 гг., времени присоединения Восточной Армении к России.
Основоположником новой армянской реалистической драматургии стал Габриел Сундукян. В пьесах «Хатабала», «Пепо», душевная чистота и нравственность трудового человека противопоставляются корысти и беспринципности буржуазии.
Выразителями идей национально-освободительного движения 1870–1880-х гг. стали романисты Церенц и Раффи, работавшие в жанре исторического романа. Раффи — автор многочисленных произведений в различных жанрах. Он — выдающийся мастер монументальной эпопеи: романы «Давид Бек», «Паруйр Айказн» и шедевр национальной исторической прозы роман «Самвел».
В 1880–1890-х гг. ведущим направлением становится критический реализм. Выступает плеяда прозаиков: Нар-Дос, Мурацан, романист и драматург Александр Ширванзаде.
Синтезом традиций армянской литературы XIX в. и армянской классической поэзии стало творчество Ованеса Туманяна, «поэта всех армян». Он соединил народное словотворчество с книжным, придав новое качество поэзии и литературному языку.
..
Folk and ashugh poetry represented literature in a language, understandable for the people. Since the 1820s, the writings of the so-called «transition period» writers began to form a new Armenian literary language - ashkharhabar.
The affirmation of romanticism and the beginning of new Armenian literature is related to the name of the illuminator and democrat Khachatur Abovyan. Abovyan left a rich literary heritage in various genres. He wrote in ashkharhabar. The most famous work by Abovyan is the novel «Wounds of Armenia», dedicated to the events of 1826-1828, the time of the annexation of Eastern Armenia to Russia.
The founder of the new Armenian realistic drama was Gabriel Sundukyan. In the plays «Khatabala», «Pepo», the spiritual purity and morality of the working class are contrasted to the the bourgeoisie’s greed and unscrupulousness.
Tserents and Raffi were the novelists who expressed the ideas of the national liberation movement of 1870-1880s, writing mainly in the genre of the historical novel. Raffi is the author of numerous works in various genres. He is an outstanding master of monumental epic: novels «David Bek», «Paruyr Haykazn» and a masterpiece of national historical prose novel «Samvel».
Critical realism becomes the leading direction in the 1880s and 1890s. A pleiad of prose writers such as Nar-Dos, Muratsan, novelist and playwright Alexander Shirvanzade start creating their masterpieces in this period.
Works of Hovhannes Tumanyan, known as «all-Armenian poet», became the synthesis of the traditional Armenian literature of the XIX century and Armenian classical poetry. He combined folk word-making with literary one, bringing a new quality to poetry and literary language.
..
Գրականությունը ժողովրդին հասկանալի լեզվով ներկայացնում էր աշուղական պոեզիան: 1820-ականներին՝ հայոց գրականության համար այսպես կոչված անցումային փուլում, գրողների ստեղծագործություններում սկսեց ձևավորվել նոր գրական հայերենը՝ աշխարհաբարը:
Ռոմանտիզմի ամրապնդումը և հայ նոր շրջանի գրականության սկզբնավորումը կապված են հայ լուսավորիչ, ազատական գաղափարների կրող Խաչատուր Աբովյանի անվան հետ: Նա թողել է գրական հարուստ ժառանգություն, տարբեր ժանրերում գրված ստեղծագործություններ, որոնք գրում էր աշխարհաբարով: Աբովյանի գլխավոր աշխատությունը «Վերք Հայաստանի» պատմավեպն է՝ նվիրված 1826-28 թթ.՝ Արևելյան Հայաստանի՝ Ռուսական կայսրության կազմի մեջ մտնելու ժամանակաշրջանին:
Հայ նոր ռեալիստական դրամատուրգիայի հիմնադիրը դարձավ Գաբրիել Սունդուկյանը, ում «Խաթաբալա» և «Պեպո» պիեսներում աշխատավոր մարդու հոգու մաքրությունն ու բարոյականությունը հակադրվում են բուրժուազիայի ներկայացուցիչների ագահությանն ու անսկզբունքայնությանը:
1870-80-ականների ազգային-ազատագրական շարժման գաղափարների արտահայտողները դարձան Ծերենցը և Րաֆֆին, ովքեր ստեղծագործում էին պատմավեպերի ժանրում: Րաֆֆին բազմաթիվ աշխատությունների հեղինակ է, մոնումենտալ-էպիկական վեպերի մեծ վարպետ. նրա վեպերից են՝ «Դավիթ Բեկ»-ը, «Պարույր Հայկազն»-ը և ազգային պատմական վեպի գլուխգործոց «Սամվել»-ը:
1880-1890-ականներին որպես առաջատար ուղղություն զարգանում է քննադատական ռեալիզմը: Հանդես է գալիս այդ ժանրում ստեղծագործող արձակագիրների մի ողջ աստղաբույլ՝ Նար-Դոսը, Մուրացանը, վիպասաց և դրամատուրգ Ալեքսանդր Շիրվանզադեն և այլք:
XIX-րդ դարի հայ գրականության ավանդույթների և դասական պոեզիայի համակցություն է դառնում Հովհաննես Թումանյանի՝ «Ամենայն հայոց բանաստեղծի» ստեղծագործությունը: Նա միավորում էր ժողովրդական բառաստեղծումը գրքայինի հետ՝ պոեզիային և գրական լեզվին հաղորդելով նոր որակ:
....
....
Литература XX века
..
XX century literature
..
XX դարի գրականություն
....
....
Армянская литература начала XX века отличалась одновременным функционированием нескольких направлений — реализма, романтизма, символизма, авангарда, ознаменовалась расцветом поэзии. Послевоенные годы ознаменовались произведениями в жанре исторического романа. Поэзия становится ведущим жанром, а проза получает новые жанровые разработки — лирическая миниатюра, психологический рассказ.
..
Armenian literature of the beginning of the XXth century is distinguished by the simultaneous existence of several directions - realism, romanticism, symbolism, avant-garde, as well as marked by the rise of poetry. Postwar years were marked by works in the genre of historical novel. Poetry becomes the leading genre, while prose acquires new characteristics - lyrical miniature, psychological story.
..
XX-րդ դարասկզբի հայ գրականությունը առանձնահատուկ է միաժամանակ մի քանի ուղղությունների գոյությամբ՝ ռեալիզմ, ռոմանտիզմ, սիմվոլիզմ, ավանգարդ, պոեզիայի վերելք: Հետպատերազմյան տարիները աչքի ընկան պատմական վեպի ժանրում գրված աշխատություններով: Պոեզիան դառնում է առաջատար ժանր, իսկ արձակը ձեռք է բերում ժանրային նոր առանձնահատկություններ՝ քնարերգական մարնապատումներ, հոգեբանական պատմություններ և այլն:
....
....Первая половина XX века
..
First half of XX-th century
..
XX դարի առաջին կես....
....
Самым значимым явлением литературы ХХ века стала работа литературного кружка «Вернатун» под руководством Ованеса Туманяна.
..
The most significant phenomenon of the XXth century literature was the activities of the literary circle, called «Vernatun» under Hovhannes Tumanyan’s leadership.
..
XX-րդ դարի գրականության մեջ ամենանշանակալից երևույթը Հովհաննես Թումանյանի գլխավորությամբ ստեղծված «Վերնատուն» գրական ակումբի գործունեությունն էր:
....
....
Участники «Вернатуна» считали себя наследниками великого ученого-филолога, реформатора армянской педагогической системы и основателя Новой литературы Хачатура Абовяна.«Вернатун» был основан в 1899 году в Тифлисе. Именно этим кружком был задан тот вектор, по которому армянская литература развивалась в ХХ веке. В 1916 году, благодаря трудам Валерия Брюсова, в Москве вышла книга «Поэзия Армении с древнейших времен до наших дней». В антологии были представлены переводы основных произведений армянской литературы.
После советизации Армении в армянской литературе начались непростые времена. Значимая часть общества, как и во всем мире, была очарована идеями марксизма, что очень сильно отразилось на литературном течении и на сохранении литературного наследия предыдущих поколений. Крупнейшим деятелем пролетарской поэзии был Егишэ Чаренц. В 1920 году, в год советизации Армении, он провозгласил «Манифест трех» — декларацию против «буржуазной» литературы. Под суровый вердикт Чаренца попал сам Ованес Туманян. Произведения Чаренца являются сокровищем мировой литературы. Знаковым стало произведение «Кучерявый мальчик», в котором поэт описывает прекрасное будущее Армении. Образ мальчика стал символом Новой Армении.
Многотиражными изданиями выходила в свет пролетарская литература, прославлявшая Ленина, Сталина и коммунистические идеи. В 1930-е гг. начались самые трудные для армянской литературы времена. Запрещены произведения Раффи, Шанта, а также всех поэтов и писателей, имевших отношение к освободительной войне.
В конце 1930-х годов становилась все более актуальной тема героического сражения, авторитарной власти, тема предательства и преданности. Образы доблестных воинов старины и царей-полководцев стали самыми востребованными в искусстве. Так, в 1940-е годы экранизация сказки Газароса Агаяна «Анаит» превращается из волшебной истории в довольно прозаический роман о государственных интригах. В 1951 году выходит в свет исторический роман Дереника Демирчяна «Вардананк». Демирчян берет сюжет, воспеваемый еще Хачатуром Абовяном в «Ранах Армении» — борьбу царя Вардана Мамиконяна против персидского владычества.
..
The participants of «Vernatun» considered themselves the heirs of the great scholar-philologist, reformer of the Armenian pedagogical system and the founder of new Armenian literature Khachatur Abovyan. «Vernatun» was founded in 1899 in Tiflis. It was this literary circle that set the Armenian literature further development vector. In 1916, thanks to Valery Bryusov's efforts, the book «Poetry of Armenia from ancient times to our days» was published in Moscow. The anthology presented the translations of the main works of the Armenian literature.
After sovietization of Armenia, difficult times began in the Armenian literature. A significant part of the society, as well as all over the world, was fascinated by the ideas of Marxism, which greatly affected the literary flows and was dangerous in terms of preservation of the previous generations' literary heritage. The most significant figure in the proletarian poetry was Eghishe Charents. In 1920 (the year of Armenia’s sovietization), he proclaimed the «Manifesto of Three» - a declaration against «bourgeois» literature. Hovhannes Tumanyan also fell under the severe verdict of Charents. Charents's works are a treasure of world literature. The poem «Curly Boy», in which the poet describes the beautiful future of Armenia, became a symbolic work by him. The image of the boy became a symbol of New Armenia.
Proletarian literature, glorifying Lenin, Stalin, and communist ideas, appeared in many circular publications. In the 1930s, the most difficult times for Armenian literature began. Works of Raffi, Shant, as well as all poets and writers related to the ideas of liberation war were prohibited.
In the late 1930s, the topics of heroic battle, authoritarian rule, the issue of betrayal and devotion became more and more urgent. Images of valiant warriors of antiquity and kings-generals became the most popular in art. So, in the 1940s, the screen version of Ghazaros Aghayan's fairy tale «Anait» turns from a magical story into a rather prosaic novel about state intrigues. In 1951, Derenik Demirchyan's historical novel «Vardanank» was published. Demirchyan takes the plot, sung by Khachatur Abovyan in «Wounds of Armenia» - the struggle of lord Vardan Mamikonyan against the Persian domination.
..
«Վերնատան» մասնակիցները իրենց համարում էին մեծ գիտնական-լեզվաբան, հայկական մանկավարժական համակարգի բարեփոխիչ և նոր գրականության հիմնադիր Խաչատուր Աբովյանի հետնորդները: «Վերնատունը» հիմնադրվել է 1899 թվականին Թիֆլիսում: Հենց այդ գրական ակումբը թելադրեց այն վեկտորը, որով զարգացավ 20-րդ դարի հայ գրականությունը: 1916թ. Վալերի Բրյուսովի ջանքերի շնորհիվ Մոսկվյաում լույս տեսավ «Հայաստանի պոեզիան հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը» գիրքը: Ժողովածուում ներկայացված էին հայ գրականության հիմնական ստեղծագործությունների թարգմանությունները:
Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո հայ գրականության համար դժվարին ժամանակներ սկսվեցին: Հասարակության մեծ մասը, այդ թվում հայկական, տարված էր մարքսիզմի գաղափարներով, որը ուժեղագույնս արտացոլվեց նաև գրական ուղղությունների վրա, քանզի վտանգավոր էր նախորդ սերունդների գրական ժառանգության պահպանման տեսանկյունից:
Պրոլետարական պոեզիայի խոշորագույն ներկայացուցիչը Եղիշե Չարենցն էր: 1920 թվականին՝ Հայաստանի խորհրդայնացման տարում, նա հռչակեց իր «Երեքի դեկլարացիան»՝ դեկլարացիա ընդդեմ բուրժուա գրականության: Այս առումով Չարենցի քննադատությանը ենթարկվեց անգամ Հովհաննես Թումանյանը: Չարենցի ստեղծագործությունները համարվում են համաշխարհային գրականության գոհարներ: Ամենից նշանավորը «Գանգրահեր տղան» բանաստեղծությունն է, որում բանաստեղծը նկարագրում է Հայաստանի հրաշալի ապագան: Տղայի կերպարը դարձավ նոր Հայաստանի խորհրդանիշ:
Մեծ տպաքանակով հրատարակվում էր պրոլետարական գրականությունը՝ գովաբանելով Լենինին, Ստալինին և կոմունիստական գաղափարները: 1930-ական թթ. սկսվեցին հայ գրականության համար դժվարագույն ժամանակները: Արգելվեցին Րաֆֆու, Շանթի և ազգային-ազատագրական գաղափարների հետ կապված բոլոր գրողների ստեղծագործությունները:
1930-ականների վերջին առավել արդիական դարձան հերոսական պայքարի, ավտորիտար իշխանության, դավաճանության և նվիրվածության վերաբերյալ թեմաները: Հին ժամանակների խիզախ զինվորների, զորավար-արքաների կերպարները ամենապահանջվածը դարձան արվեստում: Այսպես, 1940-ականներին Ղազարոս Աղայանի «Անահիտ» հեքիաթի էկրանավորումը հեքիաթային պատմությունից վերածվում է պետական ինտրիգների մասին արձակ վեպի: 1951 թվականին լույս է տեսնում Դերենիկ Դեմիրճյանի «Վարդանանք»-ը: Դեմիրճյանը իր վեպի սյուժեի հիմքում դրել է դեռևս Խաչատուր Աբովյանի կողմից «Վերք Հայաստանի»-ում գովաբանված իշխան Վարդան Մամիկոնյանի պայքարը պարսից տիրապետության դեմ:
....
....Литература в годы Великой Отечественной войны и послевоенный период
..
Literature during the Great Patriotic War and the post-war period
..
Հայրենական մեծ պատերազմի շրջանի և հետպատերազմյան գրականություն
....
....
В годы Великой Отечественной войны звучали публицистика Аветика Исаакяна, Дереника Демирчяна, историка Иосифа Орбели, очерки писателя-фронтовика Рачия Кочара, героические баллады, патриотическая лирика, исторические новеллы других авторов.
..
During the Great Patriotic War, publicism by Avetik Isahakyan, Derenik Demirchyan, historian Joseph Orbeli, essays by front-line writer Hrachya Kochar, heroic ballads, patriotic poems, historical novels by other authors were popular.
..
Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին տարածված և պահանջված էին Ավետիք Իսահակյանի, Դերենիկ Դեմիրճյանի, պատմաբան Հովսեփ Օրբելու հրապարակոախոսությունը, առաջագծի գրող Հրաչյա Քոչարի ակնարկները, այլ գրողների հերոսական բալլադները, հայրենասիրական բանաստեղծությունները և պատմավեպերը:
....
....
Послевоенные годы ознаменовались произведениями в жанре исторического романа, философической поэзии, активно разрабатывался жанр социально-бытового романа, приключенческой литературы. В 1950–1960-е гг. ведущим жанром становится поэзия: произведения Ованеса Шираза, Сильвы Капутикян.
Поэма Паруйра Севака «Несмолкающая колокольня» (1959), лирико-эпическое произведение о Геноциде армянского народа — одно из заметных явлений этого периода.
В 1970-е гг. рассказ получает новые жанровые разработки — лирическая миниатюра, психологический рассказ. 1990-е гг. характеризуются оригинальным видением мира, поиском нетрадиционных средств выразительности, документальной реалистичностью отображения действительности, вниманием к внутреннему миру современного человека, скрытым мотивам его поведения. Многие авторы категоричны в своем отмежевании от классических традиций, в применении новейших способов изображения человека и мира.
..
Post-war years were marked by works in the genre of historical novel, philosophical poetry, the genres of social novel, adventure literature were actively developed. In the 1950s and 1960s the leading genre was poetry, especially the works of Hovhannes Shiraz, Silva Kaputikyan.
The poem by Paruyr Sevak «The Unceasing Bell Tower» (1959), a lyrical and epic work about the Armenian Genocide is one of the notable phenomena for this period.
In the 1970s, the genre of stories undergoes new developments - lyrical miniature, psychological story. The 1990s are characterized by an original vision of the world, search for unconventional means of expressiveness, documentary realism of mapping reality, attention to the inner world of the modern human, hidden motives of his behavior. Many authors are categorical in their dissociation from classical traditions, in applying the newest methods of depicting the human and the world.
..
Հետպատերազմյան տարիները նշանավորվեցին պատմավեպի, փիլիսոփայական բանաստեղծության ժանրերում ստեղծագործությունների առատությամբ, սոցիալ-կենցաղային, արկածային գրականության ժանրերի մշակմամբ: 1950-60-ականներին առաջատար ժանր է դառնում պոեզիան, մասնավորապես՝ Հովհաննես Շիրազի և Սիլվա Կապուտիկյանի ստեղծագործությունները:
Պարույր Սևակի «Ալռելի զանգակատունը» (1959) Հայոց ցեղասպանության մասին լիրիկա-էպիկական ստեղծագործություն է, որը նշանակալից երևույթ է այս ժամանակաշրջանի համար:
1970-ականների պատմվածքը ենթարկվում է ժանրային նոր մշակումների, ի հայտ են գալիս քնարերգական մանրապատումներ, հոգեբանական պատմության ժանրը: 1990-ականների գրականությանը բնորոշ են աշխարհի յուրահատուկ ընկալումը, արտահայտչականության ոչ ավանդական միջոցների որոնումը, իրականության փաստագրական արտացոլումը, ժամանակակից մարդու ներաշխարհին, նրա պահվածքի սքողված շարժառիթներին ուղղված ուշադրությունը, բացահայտումը: Շատ հեղինակներ բավականին կատեգորիկ են դասական ավանդույթներից խուսափելու և մարդուն և աշխարհը պատկերելու նոր միջոցների կիրառման հարցում:
....
....Современная литература
..
Modern literature
..
Ժամանակակից գրականություն....
....
Современная армянская литература создается в необычных условиях. С одной стороны на нее влияет огромное наследие прошлого, с другой - новые реалии, изменившиеся технологии.
..
Modern Armenian literature has been created in unusual conditions. On the one hand, it is influenced by a huge literary heritage of the past, on the other hand - with new reality and modern technologies.
..
Հայ ժամանակակից գրականությունը ստեղծվել է արտասովոր պայմաններում. մի կողմից այն իր վրա կրել է անցյալի գրական ժառանգության ազդեցությունը, մյուս կողմից՝ նոր իրականության, նորագույն տեխնոլոգիաների:
....
....
В конце ХХ века Армения столкнулась с землетрясением, последствиями распада СССР, войной, также оказалась в блокаде, приблизившей быт жителей страны к ситуации техногенной катастрофы. Это во многом повлияло и на литературу. Тема рухнувшего мира привычной цивилизации отразилась как в сюжетах с откровенным, жестким реализмом, так и в произведениях с магическими атрибутами. Табуированные эмоции, описание жизненных невзгод, натуралистические сцены - все, что крайне не поощрялось на протяжение всего ХХ века, вырвалось на бумагу. Темы человека неблагополучного, травмированного оказались востребованы обществом как никогда в другое время.
Произошло это после долгих лет господства в литературе советских стандартов, отрицавших живое человеческое чувство, и воспевавших героизм и высоту стремлений. Если литература ХХ века показывала читателю точку, к которой ему следует стремится, откинув прочь все личные переживания, то новая литература откликнулась на потребность читателя рассказать о том, что его мучает.
..
At the end of the 20th century, Armenia confronted earthquake, the consequences of the collapse of the USSR, war, found itself in a blockade that brought the inhabitants of the country closer to the industrial disaster situation. This in many ways influenced the literature as well. The topic of the civilization’s collapsed world was reflected both in the stories with franka and tough realism, and in works with certain magical attributes. Tabooed emotions, descriptions of life's adversities, naturalistic scenes - everything that was highly discouraged throughout the 20th century, broke out on paper at the end of the century. The topics of the unfavorable, injured individual were relevant and demanded by the society as never before.
This happened after years of Soviet standards’ domination in the literature that denied living human feelings and glorified the heroism and height of aspirations. While the literature of the 20th century demonstrated to reader the point to which he or she should strive, throwing away all personal feelings, the new literature responded to the reader's need to talk about what torments him.
..
20-րդ դարի վերջում Հայաստանը բախվեց այնպիսի իրադարձությունների հետմ ինչպիսիք էին երկրաշարժ, ԽՍՀՄ փլուզման հետևանքներ, պատերազմ, հայտնվեց շրջափակման մեջ, ինչը երկրի բնակչության կյանքը բերեց այնպիսի իրադրության, որպիսին կստեղծվեր տեխնոգեն աղետի պարագայում: Դա մեծապես ազդեց նաև գրականության վրա: Մի ամբողջ քաղաքակրթական աշխարհի փլուզումը արտահայտվեց ինչպես անկեղծ, երբեմն դաժան ռեալիստական գործերի, այնպես էլ միստիկ և կախարդական ատրիբուտներ պարունակող ստեղծագործությունների սյուժետներում: Տաբուի վերածված զգացմունքներ, կյանքի անախորժությունների պատկերում, բնական տեսարաններ՝ այն բոլորթեմաները, որ չէին խրախուսվում ողջ 20-րդ դարի ընթացքում, դարավերջին սկսեց հանձնվել թղթին: Անապահով մարդու, հոգով վիրավոր անհատի թեմաները հասարակության կողմից այժմ ավելին քան երբևիցե պատմության ընթացքում պահանջված դարձան:
Դա տեղի ունեցավ գրականության մեջ տարիներ շարունակ խորհրդային չափանիշների տիրապետությունից հետո, որոնք հերքում էին կենդանի մարդկային զգացմունքները և գովերգում հերոսությունը, ձգտումների վեհությունը: Եթե 20-րդ դարի գրականությունը ընթերցողին մատնացույց էր անում այն ուղղությունը, որով նա պետք է շարժվի՝ մի կողմ թողնելով բոլոր անձնական հույզերը, ապա նոր գրականությունը արձագանքեց ընթերցողի՝ իրեն տանջող երևույթների մասին պատմելու պահանջին:
....
....
После Геноцида армяне оказались рассеяны по всему миру. Ближние страны - Иран и Сирия, Грузия, Россия, страны Европы - главным образом, Греция. Франция и Италия, и даже далекие Америка и Аргентина. Везде, везде появлялись спасенные от ятагана. Среди них было много сирот, воспитывавшихся в благотворительных приютах. Оказавшись вдали от земли своих отцов армяне старались сохранить культуру и язык всеми доступными способами. Армяне старались сохранить свою письменность - детей обучали алфавиту Месропа Маштоца сначала в семьях, а затем, окрепнув, открывали воскресные школы.
Армяне во втором поколении гахтаканов (беженцев) становились носителями двух культур: они были адаптированы в стране, в которую приехали, и не отрывались от своих корней, насколько это было возможно.
..
After the genocide, Armenians were scattered all over the world. The neighboring countries of diaspora are Iran and Syria, Georgia, Russia, the countries of Europe - mainly Greece, France and Italy, and even distant – United States of America and Argentina. There were Armenian survivors of the turkish yatagan everywhere. Among them were many orphans, who were brought up in charitable shelters. Having found themselves far from their fathers' land, the Armenians tried to preserve their culture and language in all accessible ways. They tried to keep their writing - the children were taught the alphabet of Mesrop Mashtots first in families, and then, when the diaspora became more influential, they opened Sunday schools.
The Armenians of Diaspora's second generation of became bearers of two cultures: they were adapted in the country they came to, and as far as it was possible they did not get cut off from their roots.
..
Ցեղասպանությունից հետո հայերը սփռվեցին աշխարհով մեկ: Մոտ սփյուռքի երկրներն են Իրանը, Սիրիան, Վրաստանը, Ռուսաստանը, եվրոպական երկրները՝ գլխավորապես Հունաստանը, Ֆրանսիան, Իտալիան, իսկ ավելի հեռու՝ ԱՄՆ, Արգենտինա և ուրիշներ: Ամենուր կային յաթաղանից փրկված հայեր: Նրանց մեջ շատ էին որբերը, ովքեր ապաստան և դաստիարակություն էին ստանում բարեգործական ապաստարաններում: Հայտնվելով իրենց հայրենի հողից հեռու՝ հայերը բոլոր հասանելի միջոցներով փորձում էին պահպանել մշակույթը և լեզուն՝ առաջին հերթին պահպանելով լեզուն և երեխաներին սովորեցնելով Մեսրոպ Մաշտոցի այբուբենը՝ նախ ընտանիքներում, ապա, երբ սփյուռքն առավել ազդեցիկ դարձավ, նաև նորաստեղծ կիրակնօրյա դպրոցներում:
Սփյուռքի երկրորդ սերնդի ներկայացուցիչները դարձան երկու մշակույթների կրողներ. նրանք և՛ ընդունում էին ընդունող երկրի մշակույթը, և՛ հնարավորինս չէին կտրվում սեփական արմատներից:
....
Книги о Геноциде
Перенося на страницы своего произведения — будь то художественная литература или публицистика — события давнего или недавнего прошлого, облачая их в слово, автор делает попытку осмыслить произошедшее. А самое главное — рассказать то, что было. Важно, чтобы слово несло в себе правду.
Тема Геноцида армян нашла отражение в творчестве и писателей, и художников, и кинематографистов. Среди автор книг о Геноциде много тех, кто сам пережил его. Так, в 1918 году в Нью-Йорке вышла книга Авроры Мардиганян «Растерзанная Армения», ставшая одним из первых опубликованных документальных свидетельств очевидцев Геноцида армян.
Известный советский писатель Варткес Тевекелян на основе автобиографического материала написал книгу «Жизнь начинается снова».
Среди авторов — много потомков жертв и выживших. Это писатель и юрист Фетхие Четин из Турции («Моя бабушка»), писатель Антония Арслан из Италии («Усадьба жаворонков»).
Большое значение имеют исследования современных ученых, историков-исследователей. В 2004 году израильский историк Яир Аурон выпустил в свет свою книгу «Необъяснимое равнодушие. Сионизм и геноцид армян». В 2008 году выходит книга испанского журналиста Хосе Антонио Гурриарана «Армяне. Забытый геноцид».
Вершиной литературы, посвященной Геноциду армян, стал исторический роман австрийского писателя Франца Верфеля «Сорок дней Муса-Дага». Верфель повествует о героической самообороне жителей армянских сел, расположенных у подножия Муса-Дага. Они не подчинились приказу османских властей о депортации.