....
Новая армянская литература
XVII–XVIII века
..
New Armenian Literature
XVII-XVIII centuries
..
Հայ նոր գրականություն
XVII-XVIII դարեր
....
....
Начиная с XVI в. литература в основном развивается за пределами исторической Армении, находящейся под османским и персидским игом. Формируются центры образования и книгопечатания в Венеции, Константинополе, Риме, Амстердаме, Мадрасе, Калькутте и других местах, где существовали армянские колонии. В XVIII в. значительную роль в деле сохранения и развития армянской культуры, литературы, книгопечатания, образования и науки сыграла Конгрегация Святых отцов Мхитаристов на острове Святого Лазаря в Венеции. В ней состояли поэты: Мхитар Себастаци — основатель Конгрегации, XVII в.), представитель классицистического направления Арсен Багратуни (XVIII в.), романтик Гевонд Алишан (XIX в.).
В XVII веке возрождается армянская историография. Создаются значительные исторические труды: «История» Аракел Даврижеци (завершил в 1662 г.), «Хроника» Закарии Канакерци, «Хронография» Григора Даранагеци (написан между 1634–1640 гг.). Примечательна историческая поэма Мартироса Крымеци «Порядок и даты армянских царей». В XVII веке формировался отдельный вид исторической хронографии — путевые заметки. Видные авторы этого историографического типа — Закарий Агулеци, Еремия Кеомурчян, Минас Амдеци.
В рукописях XVII–XVIII веков сохранились некоторые драматические произведения, древнейшая из которых — первая армянская драма «Гибель святой Рипсиме», которая была поставлена в армянской католической школе Львова в 1668 году.
В литературу XVIII в. Багдасар Дпир, Петрос Кафанци, Нагаш Овнатан, представитель светской лирики, ввели новые реалистические мотивы, утверждая достоинство человека, раскрывая его внутренний мир. Вершина развития средневековой лирики и проявление новых тенденций — творчество поэта-ашуга Саят-Новы, создавшего образцы любовной лирики (писал также на грузинском и тюркском). Он выразил в своих стихах переживания самоотверженной любви, красочными, экспрессивными средствами создал образ возлюбленной. Гуманизм, борение духа за свободу личности, противостоящей косному окружению, красота восточного стиха в сочетании с глубоким проникновением во внутренний мир человека дают основания считать его поэзию уникальным явлением в поэзии позднего средневековья, а автора — предшественником романтизма в армянской и грузинской поэзии.
..
Starting from the XVI century, literature mainly develops outside of historical Armenia. Centers of education and book printing were established in Venice, Constantinople, Rome, Amsterdam, Madras, Calcutta and other places where there were Armenian colonies. In the XVIII century the Congregation of the Holy Fathers of the Mekhitarists on the island of Saint Lazarus in Venice played a significant role in the preservation and development of the Armenian culture, literature, printing, education and science. The following writers were included in the Congregation of Mekhitarists of poets: Mkhitar Sebastatsi - founder of the Congregation (XVII century), Representative of the classic direction Arsen Bagratuni (XVIII century), romantic poet Ghevond Alishan (XIX century) and others.
Armenian historiography revived in the XVII century when significant historical works were created, such as Arakel Davrizhetsi's «History» (completed in 1662), Zakaria Kanakertsi's «Chronography», Grigor Daranaghetsi's «Chronography» (written between 1634-1640). The historical poem by Martiros Ghrimetsi «Armenian kings' reign order and dates» can be emphasized among the most noteworthy ones. In the XVII century, a separate type of historical chronography - travel notes, were formed. Noteworthy authors of historiographic genre are Zakaria of Agulis, Eremia Chelepi Kiumurjan, Minas Amdetsi.
In manuscripts of the XVII-XVIII centuries, some dramatic works were preserved, the oldest of which is the first Armenian drama «The Death of Saint Hripsime», staged in the Armenian Catholic school of Lviv in 1668.
In the literature of the XVIII century such authors as Paghtasar Dpir, Petros Ghapantsi, Naghash Hovnatan, a representative of secular lyrics, introduced new realistic motifs, affirming the dignity of a person, revealing his inner world. The peak of the development of medieval lyric poetry and the manifestation of new trends is the works of the poet and ashugh Sayat-Nova, who created unique samples of love lyric poetry (he also wrote in Georgian and Turkic). In his poems, he expressed the experience of selfless love, created colorful, expressive means of describing the image of the beloved. Humanism, spirit, fighting for the individual’s freedom and opposing the stagnant environment, the beauty of oriental poems, combined with deep penetration into the human’s inner world give us reasons to consider his poetry as a unique phenomenon in the poetry of the late Middle Ages, and the author - the predecessor of romanticism in Armenian and Georgian poetry.
..
Սկսած XVI-րդ դարից՝ հայ գրականությունը մեծապես զարգանում է պատմական Հայաստանի սահմաններից դուրս: Կրթության և տպագրության օջախներ հիմնվեցին Վենետիկում, Կոստանդնուպոլսում, Հռոմում, ամստերդամում, Մադրասում, Կալկաթայում և այլուր, որտեղ ձևավորվել էին հայկական խոշոր համայնքներ: 18-րդ դարում Վենետիկի Սուրբ Ղազար կղզում հաստատված Մխիթարյանների միաբանությունը վիթխարի դեր կատարեց հայկական մշակույթի, գրականության, տպագրության, կրթության և գիտության պահպանման և զարգացման գործում: Միաբանության անդամների թվում էին Մխիթար Սեբաստացին՝ միաբանության հիմնադիրը (XVII դար), կլասսիցիզմի ուղղության ներկայացուցիչ Արսեն Բագրատունին (XVIII դար), ռոմանտիզմի ներկայացուցիչ Ղևոնդ Ալիշանը (XIX դար):
17-րդ դարում հայ պատմագրությունը վերածնունդ է ապրում: Նշանակալից պատմական աշխատություններ են ստեղծվում՝ Առաքել Դավրիժեցու «Պատմությունը», (ավարտել է в 1662 թ.), Զաքարիա Քանաքեռցու «Ժամանակագրությունը», Գրիգոր Դարանաղեցու «Ժամանակագրությունը» (գրված 1634–1640 թվականների միջև): Հիշատակության առավել արժանի է Մարտիրոս Ղրիմեցու «Հայ արքաների գահակալման կարգն ու ժամանակագրությունը» պատմական աշխատությունը: 17-րդ դարում պատմական ժամանակագրության նոր և առանձին տեսակ ստեղծվեց ճանապարհային նշումների տեսքով: Պատմագրական ժանրի երևելի հեղինակներ են Զաքարիա Ագուլեցին, Երեմիա Չոլոպի Քոմուրճեանը, Մինաս Ամդեցին:
17-18-րդ դարերի ձեռագիր արձանագրություններում պահպանվել են որոշ թատերական աշխատանքներ, որոնցից ամենահինը Լվովի հայկական կաթոլիկ դպրոցում 1668թ. բեմադրված «Սուրբ Հռիփսիմեի մահը» առաջին հայկական թատերախաղն է:
XVIII դարի գրականության մեջ Պաղասար Դպիրը, Պետրոս Ղափանցին, Նաղաշ Հովնաթանը՝ աշխարհիկ քնարերգության ներկայացուցիչ, ներմուծեցին ռեալիստական նոր մոտիվներ՝ ամրապնդելով մարդու արժանապատվության գաղափարը և բացահայտելով նրա ներաշխարհը: Միջնադարյան քնարերգության և նոր ուղղությունների զարգացման գագաթնակետը բանաստեղծ և աշուղ Սայաթ-Նովայի ստեղծագործություններն են, ով ստեղծել է սիրային քնարերգության եզակի նմուշներ (ստեղծագործել է նաև վրացերեն և թյուրքերեն): Իր բանաստեղծություններում նա արտահայտել է անձնուրաց սիրո տառապանքները, գունեղ և վառ արտահայտչամիջոցներով ստեղծել է սիրած էակի կերպարը: Մարդասիրությունը, անհատի ազատության համար հոգու մղած պայքարը, լճացած շրջապատին հակադրվելը, արևելյան բանաստեղծության գեղեցկությունը և ներթափանցումը մարդու ներաշխարհ հիմք են տալիս Սայաթ-Նովայի պոեզիան համարել եզակի երևույթ ուշ միջնադարյան հայ պոեզիայի համար, իսկ իրեն՝ հեղինակին, համարել հայկական և վրացական պոեզիայում ռոմանտիզմի հիմնադիրը:
....