....
Древнеармянская литература
Период после V века
..
Ancient Armenian literature
The period after the V century
..
Հայ հնագույն գրականություն
V դարին հաջորդող շրջանը
....
....
В VI веке наиболее примечательным историческим трудом является «Хронография» Атанаса Таронаци. Петрос Сюнеци развивает традиции церковной поэзии. С VI века сохранился богословский сборник, известный как «Книга посланий».
После некоторого спада в VI в., развитие литературы в VII – нач. VIII вв., несмотря на сложные условия существования во время господства Арабского халифата, продолжается во многих направлениях: догматическая литература, религиозные песни Анании Ширакаци, Ована Ознеци, которые вошли в сборник Шаракноц. Выдающиеся образцы духовной поэзии создали католикос Комитас (615–628 гг.), Степанос Сюнеци.
В VII в. творили талантливые историки-писатели, продолжившие традиции V в. — труды Себеоса, Мовсеса Кагантваци, Ована Мамиконяна, Гевонда — источники ценных сведений по истории Византии, Персии, Албании, Грузии. «История» Себеоса повествует о персидских походах византийского императора Ираклия (армянина по происхождению), освобождении Древа Господня и возвращении в Иерусалим, о князьях Смбате Багратуни, Мушеге Мамиконяне, Теодоросе Рштуни (прообразе Кери Тороса в эпосе Давид Сасунский), впервые появляется сюжет о Хосрове и Ширин, ставший впоследствии основой для восточных поэм (Низами, Навои).
«История страны агванов» Мовсеса Каганкатваци — единственный источник по истории кавказских албанцев. Она примечательна и тем, что в нее включен единственный дошедший до нас памятник светской литературы этого периода: элегия «Плач на смерть великого князя Джеваншира» (написана в виде акростиха из 36 строф — по числу букв армянского алфавита) Давтага Кертога, «сведущего в науках, искусного изобретателя», поэта-ритора при дворе агванского царя.
«История Тарона» Ована Мамиконяна изобилует эпическими сказаниями, легендами, отличается эпическим стилем повествования о борьбе против персидского ига, о подвигах Мушега и Ваана Мамиконянов. Интерес вызывает сказание о трех братьях, основавших город Куару, перекликающееся с известной легендой из «Повести Временных лет». В VIII в. была написана «История халифов» Гевонда о борьбе армян против арабского нашествия. Этот труд — ценный источник знаний в истории Востока.
Представитель естественнонаучной мысли и натурфилософии VII в. — Анания Ширакаци. Он оставил большое наследие в различных областях знания: математике, космографии, географии. Его задачник «Вопросы и решения» — древнейший из дошедших до нас учебников, составитель таблицы сложения, вычитания и умножения. Он отстаивал птоломеевскую теорию шарообразности земли, его взгляды на многие явления — отсутствие света у луны, происхождение дня и ночи, природу затмений, тем самым опередив свое время.
К IX веку относится «Истории святого патриарха Саака и вардапета Маштоца». Наиболее значимые поэты-гимнографы — Амам Аревелци и Вардан Анеци.
..
In the VI century, the most remarkable historical work is Atanas Taronatsi’s «Chronography». Petros Syunetsi developed the traditions of ecclesiastical poetry. Since the VI century, theological collection, known as the «Book of Epistles», has been preserved.
After some decline in the VI century, the development of literature in the VII century and in the beginning of the VIII century, despite the difficult conditions of existence during the reign of the Arab Caliphate, continues in many directions: dogmatic literature, religious songs of Anania Shirakatsi, Hovhan Odznetsi, which were included in the collection of «Sharaknots». The Catholicos Komitas (615-628) and Stepanos Syunetsi created оutstanding spiritual poetry.
In the VII century, talented historians and writers continued the traditions of the 5th century. The works of Sebeos, Movses Kaghankatvatsi, Hovhan Mamikonyan, Ghevond are sources of valuable information on the history of Byzantium, Persia, Albania and Georgia. «History» of Sebeos tells us about the Persian campaigns of the Byzantine emperor Irakli (Armenian by origin), the liberation of the Tree of the Lord and the return to Jerusalem, the princes Smbat Bagratuni, Mushegh Mamikonyan, Theodoros Rshtuni (the prototype of Qeri Toros in the epic poem «Sasuntsi David»), as well as the about Khosrov And Shirin, which later became the basis for eastern poems (Nizami, Navoi).
«The History of the Caucasian Albanians» by Movses Kagankatvatsi is the only historical source on the Caucasian Albanians. It is also noteworthy for including the only surviving monument of secular literature of this period: Davtak Kertogh's (poet-rhetorician at the court of an Aghvan king) «Elegy on the Death of the Great Prince Jevansher» (written in the form of an acrostic of 36 stanzas, according to the number of letters of the Armenian alphabet), who was «an ingenious inventor», very «versed in the sciences».
«The History of the Taron» by Hovhan Mamikonyan abounds with epic tales, legends, and is distinguished by the narrative of the struggle against the Persian yoke, the exploits of Mushegh and Vahan Mamikonyan. Noteworthy is the legend about the three brothers who founded the city of Kuaru, echoing the well-known legend from the «Tale of the Time». In the VIII century, Ghevond’s « History of Caliphs» on the struggle of Armenians against the Arab invasion was written. This work is a valuable source of knowledge in the history of the East.
A representative of natural science and philosophy of the VII century is Anania Shirakatsi. He left a great heritage in various fields of science: mathematics, cosmography, geography. His taskbook, named «Problems and solutions» is the oldest textbook that survived to us, containing addition, subtraction and multiplication tables. He defended Ptolemy's theory of the sphericity of the earth, his views on many phenomena - the absence of light from the moon, the origin of day and night, the nature of eclipses, outstripped his time.
Among the ninth century notable works we can mention «Stories of the holy patriarch Sahak and Vardapet Mashtots». The most important poets-hymnographers are Hamam Areveltsi and Vardan Anetsi.
..
VI դարի առավել նշանակալից պատմական աշխատություն է Աթանաս Տարոնացու «Ժամանակագրությունը»: Պետրոս Սյունեցին զարգացնում է ավանդական եկեղեցական պոեզիան: 6-րդ դարից պահպանվել է աստվածաբանական ժողովածու՝ հայտնի որպես «Ուղերձների գիրք»:
VI դարում որոշակի անկումից հետո VII դարի վերջում և VIII դարի սկզբում գրականության զարգացումը, չնայած Արաբական խալիֆաթի տիրապետության ներքո եղած դժվարին պայմաններին, շարունակվում է բազմաթիվ ուղղություններով՝ Անանիա Շիրակացու, Հովհան Օձնեցու դոգմատիկ գրականություն, եկեղեցական երգեր, որոնք ներառված էին «Շարակնոց»-ում: Հոգևոր բանաստեղծության աչքի ընկնող նմուշներ են ստեղծել Կոմիտաս կաթողիկոսը (615–628 гг.) և Ստեփանոս Սյունեցին:
VII դարի տաղանդավոր պատմիչներն ու գրողները շարունակեցին V դարի ավանդույթները. Սեբեոսի, Մովսես Կաղանկատվացու, Հովհան Մամիկոնյանի և Ղևոնդի աշխատությունները Բյուզանդիայի, Պարսկաստանի, Ալբանիայի և Վրաստանի պատմության վերաբերյալ արժեքավոր տեղեկությունների աղբյուրներ են: Սեբեոսի «Պատմությունը» տեղեկություններ է հասցնում բյուզանդական կայսր Իրակլիի (հայկական ծագումով)՝ դեպի Պարսկաստան արշավանքների, Կենարար ծառի ազատագրման և Երուսաղեմի վերադարձման , Սմբատ Բագրատունու, Մուշեղ Մամիկոնյանի, Թեոդորոս Ռշտունու («Սասունցի Դավիթ» էպոսում Քեռի Թորոսի արխետիպը) մասին, առաջին անգամ ի հայտ է գալիս Խոսրովի և Շիրինի մասին սյուժեն, որը արդյունքում հիմք դարձավ արևելյան բանաստեղծությունների համար (Նիզամի, Նավոյի):
Մովսես Կաղանկատվացու «Պատմություն Աղվանից աշխարհի» աշխատությունը կովկասյան աղվանների պատմության վերաբերյալ միակ աղբյուրն է: Այն նշանավոր է նաև այն առումով, որ նրանում ներառված է մինչ մեր օրերը պահպանված աշխարհիկ գրականության այդ շրջանին պատկանող միակ նմուշը՝ Դավթակ Քերթողի «Ողբ ի մահն Ջևանշերի մեծի իշխանին» պոեմը՝ գրված ակրոստիքոսի տեսքով: Քերթողը գիտնական էր, հմուտ պոետ և աղվանից արքայի ապարանքում հռետոր:
Հովհան Մամիկոնյանի «Տարոնի պատմությունը» լի է քնարերգական ասքերով, լեգենդներով, առանձնանում է պարսից լծի դեմ պայքարի նկարագրության իր լեզվական ոճով, այն նաև պատմում է Մուշեղ և Վահան Մամիկոնյանի քաջագործությունների մասին: 8-րդ դարում գրվել է Ղևոնդի «Պատմությունը», որը արաբական տիրապետության դեմ հայ ժողովրդի մղած պայքարի մասին է: Այս աշխատությունը Արևելքի պատմության ոլորտում գիտելիքների թանկագին աղբյուր է
Բնագիտության և փիլիսոփայության VII դարի ամենացայտուն ներկայացուցիչը Անանիա Շիրակացին է: Նա հսկայական ժառանգություն է թողել գիտության տարբեր ուղղություններում՝ մաթեմատիկա, տիեզերագիտություն, աշխարհագրություն: Նրա խնդրագիրքը, որը կոչվում է «Խնդիրներ և լուծումներ», մեզ հասած հնագույն դասագիրքն է, որ պարունակում է բազմապատկման, գումարման և հանման աղյուսակներ: Նա հանդիսանում էր Պտղոմեոսի՝ երկրի կլոր լինելու մասին տեսության պաշտպաններից, նրա հայացքները մի շարք երևույթների նկատմամբ՝ սեփական լույսի բացակայություն լուսնի վրա, օրվա և գիշերվա ծագումը, խավարումների ֆենոմենը, առաջ էին իր ապրած ժամանակներից:
9-րդ դարում գրված հայտնի աշխատություն է «Սուրբ Սահակ Պարթևի և վարդապետ Մաշտոցի պատմություններ»-ը: Այս շրջանի նշանակալից բանաստեղծներ են Համամ Արևելցին և Վարդան Անեցին:
....
