....
Древнеармянская литература
..
Ancient Armenian literature
..
Հայ հնագույն գրականություն
....
....
V век — «золотой век» древнеармянской литературы
..
V century – «Golden age» of ancient Armenian literature
..
V դարը հայ հնագույն գրականության «Ոսկեդար»
....
....
V в., который впоследствии назвали золотым, ознаменовался переводом Библии с греческого языка. Армянский перевод Писания был назван французским ученым Ла Крозом «царицей переводов». Были переведены богословские труды Ефрема Сирина, Григория Назианзина, Иоанна Златоуста, античных философов Аристотеля, Платона, Порфирия. В V в. сформировалась армянская философская школа. Труд Езника Кохбаци, первого армянского философа, «Опровержение ересей» отличается риторическим мастерством и образным языком. Представителем философской мысли был армянский философ-неоплатоник Давид Анахт (Непобедимый).
Многие труды античных философов и историков, оригиналы которых утеряны, сохранились только в армянских переводах: труды Зенона, Евсевия Кесарийского, Иоанна Златоуста. Переводы Аристотеля и Платона на армянский язык считаются наиболее близкими к оригиналу.
Разрабатывались жанры церковной литературы — каноны, послания, речи. Были созданы оригинальные виды песнопений — таги, мегеди, шараканы. Выдающиеся произведения агиографической литературы: Житие Св. Григора Просветителя, Мученичество апостола Фаддея и девы Сандухт.
Первый исторический труд — «Житие Маштоца» Корюна. Житие (написано прибл. в 443–450 гг.) по жанру ближе к античной биографии, чем к житийной литературе. В нем рассказывается о том, как были найдены письмена у епископа Даниила. Два года Маштоц учил детей по этому алфавиту, но оказалось, что он недостаточен для выражения «полноты слога и связи языка армянского» (Корюн). Было решено снарядить группу во главе с Маштоцем для создания армянского алфавита. Два года они путешествовали из страны в страну, пытаясь найти древнеармянские, существовавшие ранее письмена, изучали различные другие, но ни одно не подходило фонетическому строю армянского языка. Маштоц создал армянские буквы, полностью соответствующие звучанию армянской речи и, наконец, как пишет Корюн, «Бог заговорил по-армянски».
Особая роль в истории армянского художественного слова принадлежит труду Агатангехоса «История Армении, посвященная принятию христианства». В основе лежит житие одного из первых проповедников Армении Григора Лусаворича (Просветителя), легенды о мученичестве девы Рипсиме и ее подруг. В центре повествования — история гонений Григора, заточенного в яму царем Трдатом.
В условиях иноземного порабощения (страна была разделена на две части между Византией и Персией в 451 г.) отличительной чертой исторических сочинений армянских авторов была патриотическая направленность. В сочинении Егише (410/415– 475/480) «О Вардане и войне Армянской» (или Вардананк — Война Варданидов) идея служения родине становится центральной. Произведение посвящено важнейшим событиям своего времени – войне против персидского владычества, решающему сражению между армянами и персами — Аварайрской битве 451 года, возглавляемой спарапетом Варданом Мамиконяном.
Вершина армянской литературы V в. — творчество Мовсеса Хоренаци (410/415 – нач. 490-х), «отца армянской истории», «отца поэтов», «отца грамматиков». Ученик Маштоца, Хоренаци получил разностороннее образование в Александрии, по всей вероятности, примыкал к группе неоплатоников Олимпиодора, своего учителя он называл «новым Платоном». «История Армении» Хоренаци, написанная по поручению князя Саака Багратуни (ок. 470–480) — труд, основанный на первоисточниках. Хоренаци освещает историю Армении с древнейших времен до конца V в. Благодаря этому труду сохранились многие памятники эпического и фольклорного наследия армянского народа: легенды об Айке и Бэле, Араме, Ара и Шамирам, Ваагне.
..
V century, later called golden, was marked by the translation of the Bible from the Greek language. French scientist La Croz called the Armenian translation of the Bible «The queen of translations». The theological works of Ephraim the Syrian, Gregory of Nazianzus, John Chrysostom, the ancient philosophers such as Aristotle, Plato, Porphyry were translated. In the V century, the Armenian philosophical school was formed. The work of Eznik Kokhbatsi, the first Armenian philosopher, «Denial of heresy» is distinguished by its author's rhetorical skills and figurative language. The representative of philosophical thought was the Armenian philosopher- neo-platonist David Anhaght (Invincible).
Many works of ancient philosophers and historians, whose originals were lost, were preserved only in Armenian translations: the works of Zeno, Eusebius of Caesarea, and John Chrysostom. Aristotle's and Plato's works translations into the Armenian are considered to be the closest to the original.
The genres of ecclesiastical literature were developed - canons, epistles, and speeches. Unique kinds of hymns were created: taghs, meghedis and sharakans. Outstanding works of hagiographic literature are the following: Life of St. Grigor the Illuminator, the Martyrdom of the Apostle Thaddeus and Virgin Sanduht.
The first historical work is considered to be «The life of Mashtots», written by Koryun in approximately 443-450 AD. It is closer to the antique biography genre than to that of hagiographic literature. It tells the story of finding the lost letters from Bishop Daniel. For two years, Mashtots taught children this alphabet, but it turned out that it was not enough to express «the completeness of the Armenian language» (Koryun). It was decided to equip the group, led by Mashtots, to create the Armenian alphabet. For two years they traveled from country to country, trying to find ancient Armenian, earlier existing letters, study other languages letters, but none fit the phonetic structure of the Armenian language. Thus, Mashtots created Armenian letters that fully «correspond to the sound of the Armenian speech», and, finally, as Koryun writes, «God spoke Armenian».
A special role in the history of the Armenian artistic expression belongs to the work by Agatangehos: «The History of Armenia», dedicated to the adoption of Christianity. The basis of the work is the life story of one of the first Armenian preachers - Grigor Lusavorich (Illuminator), the legend of the martyrdom of virgin Hripsime and her friends. In the center of the narrative there is the story of Grigor's persecution, who was imprisoned in the pit by king Trdat.
In conditions of foreign enslavement (the country was divided into two parts between Byzantium and Persia in 451), the patriotic orientation was the distinguishing feature of Armenian authors' historical works. In Yeghishe’s work (410 / 415- 475/480) «About Vardan and the Armenian War» (or «Vardanank»), the idea of erving the homeland becomes central. The work is devoted to the most important events of its time - the war against the Persian domination, the decisive battle between Armenians and Persians - the Avarayr battle of 451, led by Sparapet Vardan Mamikonyan.
The rise of the Armenian literature of the 5th century can be defined by the work of Movses Khorenatsi – «father of the Armenian historiography», «father of poets», «father of grammarians». The pupil of Mashtots - Khorenatsi received a versatile education in Alexandria, most probably, he was a member of the group of the Neoplatonists of Olympiodorus, he called his teacher «the new Plato». «History of Armenia», written by Khorenatsi on the instructions of Prince Sahak Bagratuni, is a work based on original sources. Khorenatsi highlights the history of Armenia from ancient times to the end of the 5th century. Thanks to this work, many monuments of epic and folklore cultural heritage of the Armenian people were preserved such as legends about Hayk and Bel, Aram, Ara and Shamiram, Vahagn.
..
V դարը, որը հետագայում անվանվեց «Ոսկեդար», նշանավորվեց հունարենից Աստվածաշնչի թարգմանությամբ: Ֆրանսիացի գիտնական Լա Կրոզը Աստվածաշնչի հայերեն տարբերակը անվանում էր «Թարգմանչաց թագուհի»: Թարգմանվեցին Եփրեմ Ասորու, Գրիգոր Նազիանզացու, Հովհան Ոսկեբերանի աստվածաբանական աշխատությունները, Արիստոտելի, Պլատոնի և Պորփյուրի փիլիսոփայական աշխատությունները: V դարում ձևավորվեց փիլիսոփայության հայկական դպրոցը: Եզնիկ Կողբացու՝ առաջին հայ փիլիսոփայի աշխատությունը՝ «Եղծ աղանդոց»-ը, տարբերվում է հռետորական վարպետությամբ և պատկերավոր լեզվով: Փիլիսոփայական մտքի ներկայացուցիչ էր նեոպլատոնիկ ուղղության փիլիսոփա Դավիթ Անհաղթը:
Մշակվում էին եկեղեցական գրականության ժանրերը՝ կանոններ, ուղերձներ, ճառեր: Ստեղծվում էին երգեերի յուրօրինակ տեսակներ՝ տաղեր, մեղեդիներ, շարականներ: Առավել աչքի ընկնող ագիոգրաֆիկ գրականության նմուշներ են Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի կյանքի, Թադեոս առաքյալի և Սանդուխտ կույսի տառապանքների պատմությունը:
Պատմական առաջին աշխատությունը Կորյունի «Վարք Մաշտոցի»-ն է՝ գրված մոտավորապես 443-450 թթ. ընթացքում: Այն բովանդակությամբ ավելի մոտ է անտիկ կենսագրությունների ժանրին, քան կենցաղայինին: Հայ գեղարվեստական խոսքիզարգացման պատմության մեջ ուրույն դեր է խաղացել Ագաթանգեղոսը իր՝ քրիստոնեության ընդունմանը նվիրված «Հայոց պատմություն» աշխատությամբ:
Հայ գրականության վերելքը V դարում կապված է Մովսես Խորենացու անվան հետ՝ որպես «հայ պատմագրության, պոեզիայի և քերականագետների հայր»: Խորենացու «Հայոց պատմություն»-ը գրվել է իշխան Սահակ Բագրատունու կարգադրությամբ և հիմնված է սկզբնաղբյուրներիկ վրա: Խորենացին լուսաբանում է Հայաստանի պատմությունը հնագույն ժամանակներից մինչև V դարի վերջը: Այդ աշխատության շնորհիվ պահպանվել և մեզ են հասել հայ էպիկական և ժողովրդական գրական ժառանգության բազմաթիվ գոհարներ՝ Հայկի և Բելի, Արամի, Արայի և Շամիրամի, Վահագնի մասին լեգենդները:
....
