....

Писатели диаспоры

..

Diaspora writers

..

Սփյուռքի գրողները

....

....

После Геноцида армяне оказались рассеяны по всему миру. Ближние страны - Иран и Сирия, Грузия, Россия, страны Европы - главным образом, Греция. Франция и Италия, и даже далекие Америка и Аргентина. Везде, везде появлялись спасенные от ятагана. Среди них было много сирот, воспитывавшихся в благотворительных приютах. Оказавшись вдали от земли своих отцов армяне старались сохранить культуру и язык всеми доступными способами. Армяне старались сохранить свою письменность - детей обучали алфавиту Месропа Маштоца сначала в семьях, а затем, окрепнув, открывали воскресные школы.

Армяне во втором поколении гахтаканов (беженцев) становились носителями двух культур: они были адаптированы в стране, в которую приехали, и не отрывались от своих корней, насколько это было возможно. Самым ярким, самым знаменитым примером можно назвать всемирно известного американского писателя армянского происхождения Уильяма Сарояна. О судьбе армянского гахтакана, о проблемах его адаптации, можно судить по его рассказам, трогательным и очень светлым. Но Уильям Сароян принадлежит миру - его сюжеты не ограничивались армянской темой, а читают его во всех уголках мира. Похожая судьба у французского режиссера Анри Вернёйя. Французский сценарист и режиссер получил при рождении имя Ашот Малакян. Вскоре после его рождения семья переехала из Турции в Марсель, где его ждала мировая слава, такая же, как у Уильяма Сарояна.  Вернёй прославился приключенческими и криминальными фильмами, у него снимались лучшие актеры Франции: Жан Габен, Ив Монтан, Ален Делон. а в 1991 году Вернёй снял фильм "Майрик" где раскрыл тему Геноцида и Гахта (переселения). 

Но жизнь продолжалась, рождались новые поколения армян, все меньше связывала их память с родной землей. Советская Армения ограждена от мира Железным занавесом и посетить ее не так просто, хоть и возможно. После войны вступали во взрослую жизнь дети эмигрантов во втором поколении. Болгарская писательница, армянского происхождения Севда Севда изучала родной язык дома и в воскресной школе, окончила Софийский университет. Писательница, лауреат многих государственных премий Болгарии, в том числе и президентских внесла свой вклад и в армянскую культуру. Следует особо отметить ее произведение "Дер Дзор", посвященное Геноциду. Севда Севан - первый Посол Армении в Болгарии.  

Впрочем, былобы неправильно считать, что писатели Спюрка появились лишь после Геноцида. Так, в России, в Нахиджевани-на-Дону (Ростов-на-Дону) жил и работал прекрасный армянский поэт и публицист Рафаэл Патканян (1830-1892). Стихи и рассказы Патканяна посвящены судьбе армянского народа, его проблемам, он взывал к патриотическому духу и заставлял читателя задуматься о будущем Армении. 

Среди известных русскоязычных писателей следует особо отметить Мариэтту Шагинян (1888-1982), классика советской литературы. Поэт-символист, прозаик, автор романов с фантастическими сюжетами, Мариэтта Шагинян входит в число лучших писателей России своего времени. Сергей Довлатов - советский и американский писатель, армянин по матери. Довлатов не писал на армянском, но его особое чувство юмора, философское и ироничное отношение к действительности роднит писателя с игровой традицией армянской литературы, с остроумными баснями средневековых писателей, с немного печальными, полными горькой усмешки заметками Ованнеса Тумаянна. В нулевые годы на поле русской литературы громко прозвучали имена Нарине Абгарян и Мариам Петросян. Их книги продаются в России  большими тиражами. Бестселлер Мариам Петросян "Дом в котором.." (2009) получил шесть российских литературных наград.

..

After the genocide, Armenians were scattered all over the world. The neighboring countries of diaspora are Iran and Syria, Georgia, Russia, the countries of Europe - mainly Greece, France and Italy, and even distant – United States of America and Argentina. There were Armenian survivors of the turkish yatagan everywhere. Among them were many orphans, who were brought up in charitable shelters. Having found themselves far from their fathers' land, the Armenians tried to preserve their culture and language in all accessible ways. They tried to keep their writing - the children were taught the alphabet of Mesrop Mashtots first in families, and then, when the diaspora became more influential, they opened Sunday schools.

The Armenians of Diaspora's second generation of became bearers of two cultures: they were adapted in the country they came to, and as far as it was possible they did not get cut off from their roots. The most striking, most famous example is the world-famous American writer of Armenian origin William Saroyan. About the fate of the Armenian «gaghtakans», about the problems of their adaptation, one can judge from his stories - touching and very bright. But William Saroyan belongs to the world - his subjects are not limited to the Armenian topics, his works are read in all corners of the world. A similar fate belongs to the French director Henri Verneuil. The French scriptwriter and director had the name Ashot Malakyan at birth. Soon after his birth, the family moved from Turkey to Marseilles, where he gained world fame, the same as that of William Saroyan. Verneuil became famous for his adventure and crime films, the best actors of France - Jean Gaben, Yves Montand, Alain Delon starred in his movies. In 1991, Verneuil shot the film «Mairik» where he opened the topic of the Genocide and gaghtakans.

But life went on, new generations of Armenians were born, less and less related to the memory with their native land. Soviet Armenia was shielded from the world by the iron curtain and it was not so easy to visit it. After the war, the children of emigrants entered the adult life in the second generation. A Bulgarian writer of Armenian descent Sevda Sevan studied native language at home in a Sunday school, then graduated from Sofia University. Writer, laureate of many state prizes of Bulgaria, including the presidential ones, contributed to the Armenian culture. Her work «Der Dzor», dedicated to the Genocide, should be especially noted. Sevda is the first Ambassador of Armenia in Bulgaria.

However, it was wrong to believe that the writers of the Diaspora appeared only after the Genocide. For instance, in Russia, in Nakhijevani-on-Don (Rostov-on-Don) an amazing Armenian poet and publicist Raphael Patkanyan (1830-1892) lived and created. His poems and stories are devoted to the fate of the Armenian people, to their problems, Patkanyan appealed to the patriotic spirit and forced the reader to think about the future of Armenia.

Among well-known Russian-speaking writers, Marietta Shahinyan (1888-1982), a classic of Soviet literature, should be specially mentioned here. Poet-symbolist, novelist, author of novels with fantastic stories, Marietta Shahinyan is one of the best writers of Russia of her time. Sergey Dovlatov is also a Soviet and American writer (his mother was an Armenian). Dovlatov did not write in Armenian, but his special sense of humor, philosophical and ironic attitude to reality makes the writer get close with traditions of the Armenian literature, with the author using the witty fables of medieval writers, slightly sad elements full of bitter grin notes by Hovhannes Tumayan. Concerning the Armenian writers of Russia in the 2000s, we can note the names of Narine Abgaryan and Mariam Petrosyan. Their books are sold in Russia in large editions. Mariam Petrosyan's best-selling book «House in which» (2009) received six Russian literary awards.

..

Ցեղասպանությունից հետո հայերը սփռվեցին աշխարհով մեկ: Մոտ սփյուռքի երկրներն են Իրանը, Սիրիան, Վրաստանը, Ռուսաստանը, եվրոպական երկրները՝ գլխավորապես Հունաստանը, Ֆրանսիան, Իտալիան, իսկ ավելի հեռու՝ ԱՄՆ, Արգենտինա և ուրիշներ: Ամենուր կային յաթաղանից փրկված  հայեր: Նրանց մեջ շատ էին որբերը, ովքեր ապաստան և դաստիարակություն էին ստանում բարեգործական ապաստարաններում: Հայտնվելով իրենց հայրենի հողից հեռու՝ հայերը բոլոր հասանելի միջոցներով փորձում էին պահպանել մշակույթը և լեզուն՝ առաջին հերթին պահպանելով լեզուն և երեխաներին սովորեցնելով Մեսրոպ Մաշտոցի այբուբենը՝ նախ ընտանիքներում, ապա, երբ սփյուռքն առավել ազդեցիկ դարձավ, նաև նորաստեղծ կիրակնօրյա դպրոցներում:

Սփյուռքի երկրորդ սերնդի ներկայացուցիչները դարձան երկու մշակույթների կրողներ. նրանք և՛ ընդունում էին ընդունող երկրի մշակույթը, և՛ հնարավորինս չէին կտրվում սեփական արմատներից: Այստեղ կարելիէ հիշել ամենահայտնի Վիլյամ Սարոյանին՝ աշխարհահռչակ ամերիկյան հայազգի գրողին: Նրա հուզիչ և լուսավոր պատմվածքներում խոսվում է հայ գաղթականի ճակատագրի, նրա ադապտացիայի խնդիրների մասին: Բայց Սարոյանը համաշխարհային մասշտաբի գրող է. նրա սյուժեները չեն սահմանափակվում հայկական թեմատիկայով, նրա ստեղծագործությունները ընթերցում են աշխարհի բոլոր անկյուններում: Նման ճակատագիր ունի նաև ֆրանսիական ռեժիսոր և սցենարիստ Անրի Վեռնյոյը՝ ի ծնե Աշոտ Մալաքյանը: Նրա ծնվելուց հետո ընտանիքը Թուրքիայից տեղափոխվեց Մարսել, որտեղ նրան սպասում էր համաշխարհային համբավը, այնպես, ինչպես Վիլյամ Սարոյանի դեպքում: Վեռնյոյը հայտնի դարձավ իր արկածային և կրիմինալ ժանրի ֆիլմերով, որոնցում նկարահանվում էին Ֆրանսիայի լավագույն դերասանները՝ Ժան Գաբենը, Իվ Մոնտանը, Ալեն Դելոնը: Իսկ 1991 թվականին նա նկարահանեց «Մայրիկ» ֆիլմը, որտեղ լույս սփռեց ցեղասպանության և գաղթականների կյանքի թեմաների վրա:

Բայց կյանքը շարունակվում էր, ծնվում էին նոր հայ սերունդներ՝ արդեն ավելի եւ քվելի քիչ կապված լինելով հայրենի հողի հուշերի հետ: Խորհրդային Հայաստանը աշխարհից մեկուսացած էր երկաթե վարագույրով, և այն այցելելը բավականին դժվար էր, բայց հնարավոր: Պատերազմից հետո մեծ կյանք էին մտնում գաղթականների երեխաները՝ երկրորդ սերնդի ներկայացուցիչները: Հայկական ծագում ունեցող բուլղարական գրող Սևդա Սևանը սովորել է մայրենի լեզուն տանը և կիրակնօրյա դպրոցում, ավարտել է Սոֆիայի համալսարանը: Նա Բուլղարիայի պետական բազում մրցանակների դափնեկիր է, այդ թվում՝ նախագահական: Սևդա Սևանը իր ուրույն ներդրումն ունի հայ մշակույթի մեջ: Հարկ է առանձին նշել նրա «Դեր Ձոր» ստեղծագործությունը՝ նվիրված ցեղասպանության թեմային: Գրողը հանդիսանում է նաև ՀՀ առաջին դեսպանը Բուլղարիայում:

Ըստ երևույթին, սխալ կլիներ կարծել, թե սփյուռքի հայ գրողները հանդես են եկել միայն ցեղասպանությունից հետո: Այսպես, Ռուսաստանում՝ Դոնի Ռոստովում, ապրում և ստեղծագործում էր հայ բանաստեղծ և հրապարակախոս Ռափայել Պատկանյանը (1830-1892): Պատկանյանի բանաստեղծությունները և պատմվածքները նվիրված են հայ ժողովրդի ճակատագրին, նրա խնդիրներին, հեղինակը կոչ է անում ընթերցողին լցվել հայրենասիրական հոգով և մտահոգվել Հայաստանի ապագայի հարցի շուրջ:

Ռուսախոս հայ  գրողների շրջանում կարևոր է ընդգծել Մարիետտա Շահինյանի անունը (1888-1982), ով խորհրդային գրականության դասական ներկայացուցիչ է: Սիմվոլիստ բանաստեղծը, արձակագիրը, ֆանտաստիկ սյուժեներով վեպերի հեղինակ Մարիետտա Շահինյանը դասվում է Ռուսաստանի լավագույն գրողների շարքում: Սերգեյ Դովլաթովը՝ խորհրդային և ամերիկյան գրող է՝ ազգությամբ հայ մոր կողմից: Նա չի գրում հայերեն, սակայն նրա յուրահատուկ հումորի զգացողությունը, փիլիսոփայական և ծաղրական մոտեցումը իրականությանը նրան սերտացնում է հայ գրականությանը, միջնադարյան  գրողների առակների սրամտությանը, Հովհաննես Թումանյանի՝ փոքր-ինչ թախծոտ և դառը քամահրանքով ակնարկներին: 2000-ական թվականներին ռուսական գրականության մեջ բարձր էին հնչում Նարինե Աբգարյանի և Մարիամ Պետրոսյանի անունները: Նրանց գրքերը Ռոըսաստանում վաճառվում են մեծ տպաքանակներով: Մարիամ Պետրոսյանի «Տունը, որում» (2009) գիրքը արժանացել է ռուսական գրական վեց պարգևների:

....