....

Изначально фотографами как здесь, так и во всем мире становились химики, ювелиры и фармацевты, владеющие навыками, без которых создание фотографий было бы невозможным. Особую важность имели знания химических процессов, используемых в проявлении снимков.

Основные фотостудии Константинополя принадлежали армянам. Среди них наиболее успешным оказался Паскаль Себа — «фотограф Константинополя», Ара Гюлер XIX века. В 1857 году он открыл в центре города свою первую фотостудию «El chark», которая прославилась на весь Ближний Восток.

«Abdullah Frères» («Братья Абдулла») — еще одна армянская фотостудия, прославившаяся на всю Османскую империю. Студия, открытая тремя братьями Виченом, Григором и Степаном Абдуллахянами в 1858 году, приобрела такой успех, что вскоре братьев и вовсе назначили фотографами султана. 

Антуан хан Севрюгин (Антон Васильевич Севрюгин, или Севрюкян, 1830–1933), владелец одного из самых успешных фотоателье в Тегеране, считается основателем иранской фотографии. Титул хана был дарован ему персидским шахом Насер эль Дином (Насреддин-шахом) за высокое мастерство.

..

The photos introduce us to the Armenian community of the empire. We can see both religious figures and ordinary families in national costumes, captured in them.

Initially, as it was throughout the world, chemists, jewelers and pharmacists became photographers since they possessed the skills making the creation of photographs possible. The knowledge of the chemical processes, used in the manifestation of images was of particular importance were.

The main photo studios of Constantinople belonged to the Armenians. Among them Pascal Ceba, the «photographer of Constantinople», was the most successful. In 1857, he opened his first photo studio «El chark» in the city center, which became famous throughout the Middle East. His success was so overwhelming that Seba opened a second studio in the Egyptian capital, Cairo. Seba captured ancient cities, ruins, portraits and everyday life of local residents in his photographs.

«Abdullah Frères» («Abdullah Brothers») is another Armenian photo studio, famous for the whole Ottoman Empire. The studio, opened by three brothers in 1858, gained such success that soon the brothers were appointed photographers of the Sultan himself. In 1867, they reached the international level. In Paris, at an international exhibition, a panoramic photograph of Constantinople made by them was presented.

Of particular interest are the works by Antoine Khan Sevryugin (Anton Vasilyevich Sevryugin or Sevryukyan). He became the only photographer who the Persian Shah Nasser El Dean (Nasreddin Shah) allowed to photograph the women of his harem. Shah bestowed the title of khan on him for his high skills. Sevryugin, the owner of one of the most successful photo studio in Tehran, is considered to be the founder of the Iranian photography.

..

Լուսանկարները մեզ ծանոթացնում են կայսրության հայկական համայնքի հետ: Դրանցում կարող ենք տեսնել ինչպես հոգևորական գործիչների, այնպես էլ ազգային տարազ կրող սովորական ընտանիքների:

Ի սկզբանե, ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ այստեղ՝ լուսանկարիչներ էին դառնում քիմիկոները, ոսկերիչները, դեղագործները, ովքեր տիրապետում էին այնպիսի հնարքների, առանց որոնց նկարների ստացումը անհնարին կլիներ:

Կոստանդնուպոլսի ֆոտոստուդիաները պատկանում էին հիմնականում հայերին: Նրանց մեջ առավել հաջողակ էր Պասկալ Սեբան՝ «Կոստանդնուպոլսի լուսանկարիչը»: 1857 թվականին քաղաքի կենտրոնում նա հիմնեց իր առաջին ֆոտոստուդիան ՝ «El chark», որի համբավը տարածվեց ողջ Մերձավոր Արևելքում: Նրա հաջողությունը այնքան մեծ էր, որ Սեբան բացեց երկրորդ ստուդիան Եգիպտոսի մայրաքաղաք Կահիրեում: Իր լուսանկարներում Սեբան պատկերում էր հնագույն քաղաքներ, ավերակներ, դիմանկարներ, տեղի բնակիչներին:

«Abdullah Frères»-ը («Աբդուլլահ եղբայրներ») ևս մեկ հայկական ֆոտոստուդիա էր՝ հայտնի Օսմանյան կայսրության ողջ տարաքծում: Հիմնված լինելով 1858թ. երեք եղբայրների կողմից՝ այն շուտով ձեռք է բերում այնպիսի համբավ, որ եղբայրները նշանակվում են սուլթանի լուսանկարիչներ: 1867 թվականին նրանք ձեռք բերեցին միջազգային համբավ: Փարիզում կայացած միջազգային ցուցահանդեսի շրջանակներում ներկայացվեց նրանց՝ Կոստանդնուպոլսի համայնապատկերային լուսանկարը:

Առանձնահատուկ ուշադրության են արժանի Անտուան խան Սևրյուգինի (Անտոն Վասիլյևիչ Սևրյուգին կամ Սևրյուկյան) աշխատանքները: Նա միակ լուսանկարիչն էր, ում պարսից շահ Նասեր ալ Դինը (Նասրեդդին շահ) թույլ էր տվել լուսանկարել իր հարեմի կանանց: Խանի տիտղոսը նրան շնորհվել է հենց պարսից շահի կողմից իր վարպետության բարձր մակարդակի համար: Սևրյուգինը Թեհրանի ամենահայտնի ֆոտոստուդիաներից մեկի սեփականատերն էր, և նա համարվում է իրանական լուսանկարչության հիմնադիրը:

....

....

Помимо историков, археологов и историков, в состав экспедиций входили и фотографы Ованес Кюркчян, Арам и Ара Вруйры. В ходе раскопок, проводимых под руководством историка и археолога Николая Марра, было сделано множество снимков. Ованес Кюркчян был первым фотографом-армянином, снимавшим Ани.

Благодаря мастерству тифлисского фотографа Григора Тер-Гевондяна сегодня мы можем увидеть портреты знаменитых армян: Раффи, Налбандяна, Сундукяна, Григора Арцруни, Католикоса Хримяна, генералов Лазарева, Тер-Гукасова, Лорис-Меликова.

Пожалуй, самым знаменитым фотографом-армянином XX века, прославившимся на весь мир, суждено было стать Юсуфу Каршу (Овсепу Каршяну). Он вошел в историю как один из самых успешных портретистов. Каршу позировали Черчилль, Эйзенхауэр, Аденауэр, Хемингуэй, Эйнштейн, Сибелиус, Джордж Брак, Корбюзье, Юнг, Стравинский, Бернард Шоу, Уолт Дисней.

..

In addition to historians and archaeologists, the expeditions included photographers Hovhannes Kyurkchyan, Aram and Ara Vrouyr. During the excavations, conducted under the guidance of the historian and archaeologist Nikoghayos Mar, many photographs were taken. Hovhannes Qyurqchyan was the first Armenian photographer to shoot Ani.

Thanks to Grigor Ter-Ghevondyan's skills (Tiflis photographer), today we can see portraits of famous Armenians: Raffi, Nalbandyan, Sundukyan, Grigor Artsruni, Catholicos Khrimyan Hayrik, generals Lazarev, Ter-Ghukasov, Loris-Melikov.

Perhaps, the most famous and worldly known Armenian photographer of the XX century is Yousuf Karsh (Hovsep Qarshyan). He went down in history as one of the most successful portrait painters. Karsh captured such famous people as Churchill, Eisenhower, Adenauer, Hemingway, Einstein, Sibelius, George Braque, Corbusier, Jung, Stravinsky, Bernard Shaw, and Walt Disney.

..

Բացի պատմաբաններից և հնագետներից արշավախմբի կազմի մեջ մտնում էին նաև լուսանկարիչներ Հովհաննես Քյուրքչյանը, Արամը, Արա Վրույրը: Հնաբանական պեղումների անցկացման ընթացքում, որը ղեկավարում էր Քյուրքչյանը, բազում լուսանկարներ են արվել: Նա առաջին հայ լուսանկարիչն էր, ով լուսանկարել է Անին:

Թիֆլիսահայ լուսանկարիչ Գրիգոր Տեր-Ղևոնդյանի վարպետության շնորհիվ  այսօր մենք կարող ենք տեսնել այնպիսի հայտնի հայերի դիմանկարներ, ինչչպիսիք են Րաֆֆին, Նալբանդյանը, Սունդուկյանը, Գրիգոր Արծրունին, կաթողիկոս Խրիմյան Հայրիկը, գեներալներ Լազարևը, Տեր-Ղուկասովը, Լորիս-Մելիքովը:

XX դարի թերևս ամենահայտնի հայ լուսանկարիչը, ում անունը հայտնի է աշխարհով մեկ, Յուսուֆ Քարշն է (Հովսեփ Քարշյան): Նա պատմություն է մուտք գործել այնպիսի հայտնի մարդկանց դիմանկարներ լուսանկարելու համար, ինչպիսիք են չերչիլը, Էյզենհաուերը, Ադենաուերը, Հեմինգուեյը, Էյնշտեյնը, Սիբելիուսը, ջորջ Բրակը, Կորբյուզյեն, Յունգը, Ստրավինսկին, Բեռնարդ Շոուն, Ուոլթ Դիսնեյը:

....

....

В истории фотографии второй половины XX века сохранилось имя Александра Саакова, жившего в Тбилиси. Лауреат многих престижных международных премий провел более 120 выставок во множестве стран. Ему позировали Святослав Рихтер, Арам Хачатурян, Белла Ахмадулина, Сергей Параджанов, Би Би Кинг, Жак Вилар, Майя Плисецкая, Владимир Высоцкий, Алла Пугачева.

Английский фотограф Ида Кар (Карамян) сыграла важную роль в признании фотографии в качестве изобразительного искусства. Создавая фотоискусство 1950-х–1960-х, она сохраняла для истории образы людей творческой среды. С созданных ею фотопортретов на нас смотрят английская писательница Айрис Мёрдок, французский философ и писатель Жан-Поль Сартр, русский композитор Дмитрий Шостакович, английские писатели Сомерсет Моэм и Олдос Хаксли, итальянский художник Джино Северини, французский архитектор Ле Корбюзье. С конца 1950-х Ида Кар много путешествовала. В 1957 году она отправилась в Армению, где фотографировала мастеров искусства за работой или в кругу семьи — художника Мартироса Сарьяна, поэта Аветика Исаакяна, скульптора Николая Никогосяна, архитектора Григора Агабабяна.

Фотограф Андраник Кочар имел в египетской Александрии свою фотомастерскую. Переехав в Армении, он продолжал свое дело.  В числе его работ представлены портреты Уильяма Сарояна, Мартироса Сарьяна, Гургена Маари, Рубена Мамуляна и адмирала Ивана Исакова.

Ара Гюлер родился в Стамбуле в 1928 году. Известного турецкого фотожурналиста армянского происхождения прозвали «Оком Стамбула» или «Стамбульским фотографом» (вспомним Паскаля Себа, «фотографа Константинополя). Среди множества фотографий, на которых Гюлер запечатлел жизнь Стамбула, есть портретные фотографии известных людей — Уинстона Черчилля, Пикассо, Сальвадора Дали, Дастина Хофмана.

..

In the history of photography of the second half of the XX century, the most famous and preserved name is that of Alexander Sahakov, who lived in Tbilisi. He is a laureate of many prestigious international prizes and has held more than 120 exhibitions in various countries. He has shooted Svyatoslav Richter, Aram Khachaturian, Bella Akhmadulina, Sergey Paradzhanov, BB King, Jacques Vilar, Maya Plisetskaya, Vladimir Vysotsky, Alla Pugacheva.

The English photographer Ida Kar (Karamyan) studied professional photography in Cairo. Among the portraits created by her, portraits of Somerset Maugham, Leonid Leonov, Dmitry Shostakovich, Marc Chagall, Martiros Saryan, Iris Murdoch, Jean-Paul Sartre, Fidel Castro are the most famous ones. After visiting Armenia in the late 1950s, Ida Kar made a series of photographs that were later presented at her photo exhibition in East Germany.

Photographer Andranik Kochar had his photo studio in Egyptian city of Alexandria. Moving to Armenia, he continued his activity. Among his works there are portraits of William Saroyan, Martiros Saryan, Gurgen Maari, Ruben Mamulyan and Admiral Ivan Isakov.

Ara Guler is also among world famous Armenian photographers, who was born in Istanbul in 1928. Famous Turkish photojournalist of Armenian origin was nicknamed «The Eye of Istanbul» or «Istanbul photographer». Among the many photos on which Guler depicts the life of Istanbul, there are portraits of famous people - Winston Churchill, Picasso, Salvador Dali, and Dustin Hoffmann.

..

XX դարի երկրորդ կեսի լուսանկարչության պատմության մեջ ամենահայտնին Ալեքսանդր Սահակովի անունն է: Նա միջազգային բազմաթիվ հեղինակավոր մրցանակների մրցանակակիր է, աշխարհի զանազան երկրերում անցկարել է ավելի քան 120 ցուցահանդեսներ: Լուսանկարել է Սվյատոսլավ Ռիխտերին, Արամ Խաչատրյանին, Բելլա Ախմադուլինային, Սերգեյ Փարաջանովին, Բի Բի Քինգին, Ժակ Վիլարին, Մայա Պլիսեցկայային, Վլադիմիր Վիսոցկուն, Ալլա Պուգաչևային:

Անգլիական լուսանկարիչ Իդա Քարը (Իդա Քարամյան) պրոֆեսիոնալ լուսանկարչություն սովորել է Կահիրեում: Նրա կողմից լուսանկարված հայտնի անհատների շարքում են Սոմերսեթ Մոեմը, Լեոնիդ Լեոնովը, Դմիտրի Շոստակովիչը, Մարկ Շագալը, Մարտիրոս Սարյանը, Այրիս Մերդոկը, Ժան-Պոլ Սարտրը, Ֆիդել Կաստրոն: 1950-ականների վերջին այցելելով Հայաստանը՝ Իդա Քարը լուսանկարների շարք է ստեղծում, որոնք ավելի ուշ ներկայացվեցին Արևելյան Գերմանիայում անցկացված ցուցահանդեսի շրջանակներում:

Լուսանկարիչ Անդրանիկ Քոչարի ֆոտոստուդիան գտնվում էր եգիպտական Ալեքսանդրիա քաղաքում: Հայաստան տեղափոխվելուց հետո նա շարունակում է իր գործունեությունը: Քոչարի լուսանկարները ներառում են Ուիլյամ Սարոյանի, Մարտիրոս Սարյանի, Գուրգեն Մահարու, Ռուբեն Մամուլյանի և ադմիրալ Իվան Իսակովի դիմանկարները:

Արա Գյուլերը նույնպես աշխարհահռչակ լուսանկարիչների շարքում է: Ծնվել է Ստամբուլում 1928 թվականին: Հայկական արմատներ ունեցող թուրքական ֆոտոլրագրողին անվանում են «Ստամբուլի աչք» կամ «Ստամբուլի լուսանկարիչ» (ինչպես Պասկալ Սեբին՝ «Կոստանդնուպոլսի լուսանկարիչ»): Գյուլերը իր լուսանկարներում պատկերել է Ստամբուլի կյանքը, ինչպես նաև Ուինսթոն Չերչիլին, Պիկասոյին, Սալվադոր Դալիին, Դասթին Հոֆմանին:

....

....

Армянские фотографы современности фиксируют реальную жизнь в условиях перемен и сложностей, постигших народ, а также поиск основ досоветского прошлого. Часто это сцены из жизни, религиозные и традиционные мотивы (Айк Аветисян, Вардан Терзян, Скаут Туфанкджян).

Развивается репортажная фотография. В 2000 году Герман Авакян признается «Лучшим фотографом года» американо-армянского журнала «Амайнапаткер» (Лос-Анджелес, США). В 2005 году получил премию Ереванского пресс-клуба за цикл фотографий «Смертоносные игрушки».

К сожалению, сохраняется жанр военной хроники. Арег Балаян, Антуан Агуджян, Макс Аршак Сиваслян ведут фотоотчет с мест обострения Нагорно-Карабахского конфликта. Если первый фотограф акцентирует внимание на военной агрессии, то второй – на социально-бытовых особенностях жизни на линии конфликта в непризнанной республике. Акоб Ванесян готовит фоторепортажи с горячих точек Сирии.

Сохраняется жанр природной съемки. Наиболее примечательны работы Айка Мелконяна и Вигена Ахвердяна.

Есть также мастера сюрреализма, создающие через объектив собственные красочные миры. Здесь важно отметить питерского фотографа армянского происхождения Александра Петросяна и Карена Хачатурова.

..

Armenian modern photographers fix real life conditions, changes and complexities that people undergo, as well as search for the moral foundations of the pre-Soviet past. Very often, these are scenes from life, religious and traditional motifs (Hayk Avetisyan, Vardan Terzyan, Scout Tufankjyan).

The genre of reportage photo develops. In 2000, Herman Avakyan was recognized the «Best Photographer of the Year» by the American-Armenian magazine «Hamaynapatker» (Los Angeles, USA). In 2005, he received the Yerevan Press Club Award for the series of photographs «Deadly Toys».

Unfortunately, the genre of the military chronicle is preserved. Areg Balayan, Antoine Agudzhyan, Max Arshak Sivaslyan conduct photo reports from the places of aggravation of the Nagorno-Karabakh conflict. If the first photographer focuses attention on military aggression, then the second one - on the social and everyday features of life along the conflict line in the unrecognized republic. Hakob Vanesyan is preparing photo reports from the hotspots of Syria.

The genre of natural shooting is preserved. The most remarkable works are that of Hayk Melkonyan and Vigen Hakhverdyan.

There are also masters of surrealism, creating their own colorful worlds through the lens. It is important to mention Alexander Petrosyan's and Karen Khachaturov's names- St. Petersburg photographers of Armenian origin.

..

Ժամանակակից հայ լուսանկարիչները ֆիքսում են իրական կյանքի պայմանները, այն փոփոխությունները ու դժվարությունները, որոնց հետ մարդիկ բախվում են, ինչպես նաև փնտրում են մինչսովետական անցյալի բարոյական հիմքեր: Հաճախ դրանք առօրյա կյանքի, կրոնական և ավանդական թեմաներով տեսարաններ են (Հայկ Ավետիսյան, Վարդան Թերզյան, Սկաուտ Թուֆանկջյան):

Զարգանում է ռեպորտաժային լուսանկարի ժանրը: 2000 թվականին Գերման Ավագյանը ամերիկա-հայկական «Համայնապատկեր» ամսագրի կողմից (Լոս Անջելես, ԱՄՆ) ճանաչվեց «Տարվա լավագույն լուսանկարիչ», իսկ 2005 թվականին մրցանակի արժանացավ Երևանի մամլո ակումբի կողմից «Մահաբեր խաղալիքներ» ֆոտոշարքի համար:

Ցավոք սրտի, պահպանվում է ռազմական խրոնիկայի ժանրը: Արեգ Բալայանը, Անտուան Ագուջյանը, Մաքս Արշակ Սիվասլյանը ֆոտոզեկույցներ են ներկայացնում ԼՂՀ հակամարտության գոտու շրջաններից: Եթե առաջին լուսանկարիչը ուշադրությունը սևեռում է ռազմական ագրեսիան արտահայտելու վրա, ապա երկրորդը՝ չճանաչված հանրապետության կյանքի սոցիալ-կենցաղային առանձնահատկությունների: Հակոբ Վանեսյանը ֆոտոռեպորտաժներ է պատրաստում Սիրիայի թեժ կետերից:

Պահպանվում է բնության լուսանկարահանման ժանրը: Առավել աչքի ընկնող են Հայկ Մելքոնյանի և Վիգեն Հախվերդյանի աշխատանքները:

Կան նար սյուրռեալիզմի վարպետներ, ովքեր իրենց օբյեկտիվի միջոցով ստեղծում են սեփական երփներանգ աշխարհը: Այստեղ կարևոր է մատնանշել Սանկտ Պետերբուրգի հայ լուսանկարիչներ Ալեքսանդր Պետրոսյանի և Կարեն Խաչատուրովի անունները:

....

Фотографии из семейных архивов, присланные читателями сайта Армянского музея Москвы.