....

Сюникская область

..

Syunik Region

..

Սյունիքի մարզ

....

....

Административный центр Сюникского марза — город Капан.

В восточной части Сюника расположился городок Горис, окруженный большим количеством скалистых образований в виде столбов, стел, пирамид, колонн, из-за чего их называют Каменным лесом.

В древности люди селились так высоко в скалах, что добраться до них становилось практически невозможно. Во время раскопок здесь были обнаружены гончарные изделия медного и бронзового веков, а также орудия труда, предметы быта, оружие.

Уникальные пещерные жилища встречаются в селе Хндзореск (буквально — «Яблочный»), недалеко от Гориса. Село, возраст которого насчитывает более 1000 лет, находится в сложнодоступном месте. В свое время его пещеры, чье количество насчитывает несколько сотен, служили для людей не только домом, но и укрытием. Исторические хроники, оставленные историком Абраамом Кретаци, свидетельствуют, что пещеры располагались друг над другом на высоте 20–30 метров. Со стороны эти жилища напоминали многоярусный дом, люди попадали в них с помощью веревок, привязанных к порогу. Пещеры сделали село своеобразным архитектурным заповедником, став его главной достопримечательностью.

Шикахогский заповедник, основанный в 1958 году, располагается на северных склонах Мегринского хребта и занимает площадь около 10 000 гектаров. Это одно из немногих мест в Армении, где сохранились широколиственные леса. Здесь встречается более 1000 видов растений, среди которых редкие виды папоротников и исчезающие виды — подснежник закавказский, груша зангезурская и другие. В заповеднике произрастают густые дубовые и грабовые леса, папоротники, тисовая и буковая рощи, гранат, орех, клен, бесконечные луга с тюльпанами, колокольчиками и орхидеями.

Фауна здесь также разнообразна: бурые медведи (занесены в Красную книгу), кабаны, волки, лисы, косули, барсуки. Шакахогский заповедник является основным ареалом обитания в Армении переднеазиатского (персидского) леопарда. Также встречаются редкие птицы.

Один из красивейших и нетронутых цивилизацией уголков Армении находится в ущелье реки Цав — на площади около 60 гектаров раскинулась уникальная роща, где растет восточный платан, или иначе — чинара. Она была посажена еще в языческие времена, когда люди считали платан священным деревом.

В одном их тихих и укромных уголков Сюника, в небольшом городе Сисиан, шумит 18-метровый Шакинский водопад. С ним связано предание, что якобы водопад так назвали в честь красавицы по имени Шаки, в которую влюбился один завоеватель. Деве приказали явиться к нему, однако она не пожелала подчиниться его воле и бросилась со скалы. Во время падения ее длинное белое платье раскрылось на ветру и превратилось в водопад.

Еще одной достопримечательностью Сисиана является древний мегалитический комплекс Караундж, или, как его еще называют Зорац Карер. Это уникальное сооружение. На территории площадью около 7 гектаров по кругу стоят 223 огромных двухметровых камня весом до восьми-девяти тонн, в верхней части каждого — сквозное отверстие. До сих пор неизвестно точно, для какой цели был сооружен комплекс. Ученые полагают, что он представляет собой древнюю обсерваторию, поскольку камни расположены по кругу и напоминают карту неба с Солнцем, Луной и планетами. Эта версия подтвердилась после экспедиции 1994 года. Кроме того, найденные недалеко от комплекса петроглифы также свидетельствуют в пользу того, что древний человек неплохо разбирался в астрономии. В мире есть два аналогичных сооружения: в Великобритании — Стоунхендж, во Франции — Карнак.

Недалеко от города Горис, в самом центре Сюникского марза, в сказочном уголке находится необыкновенный памятник армянского средневекового зодчества Татевский монастырь, история которого начинается в IX веке. Он стоит на краю огромного утеса. Создается ощущение, будто его стены являются продолжением скалы или скала возвышается, превращаясь в монастырь. Это сооружение можно без преувеличения назвать неповторимой достопримечательностью Армении, а его окрестности — одним из красивейших мест на Земле.

Попасть в обитель не так-то легко: либо пешком по довольно непростому, но увлекательному маршруту, либо по канатной дороге Татев, которая, кстати, считается самой длинной в мире. Такое положение стратегически продумано. Когда-то монастырь был не только религиозным, но и политическим центром княжества Сюник, а также резиденцией Сюникского митрополита.

С названием монастыря связано много разных легенд. Согласно одной из них, «Татев» переводится с армянского как «Даст крылья». Рассказывают, что, завершив работу, мастер-строитель встал на край ущелья, перекрестился, произнес: «Огни, Сурб, та тэв» («Да ниспошлет Святой Дух крылья!»), — и бросился в бездну. Выросли у мастера крылья, он улетел, а построенный им монастырь назвали Татев. Местоположение Татева действительно поражает воображение. Он возведен таким образом, словно парит над огромным ущельем.

Внешне обитель выглядит очень монументально. Стены внутри были расписаны фресками, многие из них уже утрачены. Главное сооружение монастыря — церковь Сурб Погос и Петрос — построена около X века. Она поражает своим величием: огромный купол, высокий круглый барабан, барельефы, украшающие окна, в некоторых местах сохранились фрески. С южной стороны к ней примыкает церковь Сурб Григор. Исторические хроники свидетельствуют, что она возведена в XIII столетии на месте утраченного здания. Здесь также есть надвратная церковь Сурб Аствацацин XI века. Вокруг храмов — покои настоятеля, трапезная с кухней и кладовкой, служебные и жилые помещения.

Татевский монастырь также известен удивительным столбом, созданным в X веке. Восьмигранный каменный столб Гавазан (Посох) высотой более восьми метров сложен из мелких камней, сверху украшен хачкаром. Колонна имеет шарнирное основание, поэтому она все время покачивается, но никогда не падает. Удивительно, но после сильного землетрясения в 1931 году, которое серьезно разрушило монастырь, столб нисколько не пострадал. Считается, что это поистине инженерное чудо было создано, чтобы предупреждать о начинающемся землетрясении либо о приближении врагов.

Во время наибольшего расцвета монастыря в XIII–XIV веках здесь действовал Татевский университет — крупнейший просветительский центр средневековой Армении, где обучали музыке, живописи, гуманитарным и точным наукам.

Использованная литература:

А. Барагамян. Армения. — Комсомольская правда ; Директ-Медиа, 2014. — (Путешествуй с удовольствием).

..

Kapan is the administrative center of Syunik Region. In the eastern part of Syunik, the town of Goris is located, surrounded by a large number of mountain chains in the form of pillars, steles, pyramids, columns, because of what they are called Stone Forest.

It is known that the settlements on the territory of Goris existed at the beginning of our era, although the first signs of urban life can be seen in the second half of the XIX century. In ancient times, people who lived in caves settled so high in the rocks that it was almost impossible to get to them. During the excavations, pottery from copper and bronze ages, as well as tools, household items and weapons were found here.

Unique cave dwellings are found in the village of Khndzoresk (literally – «Apple village»), not far from Goris. The village, which is more than 1000 years old, is in a hard-to-reach place. Once its several hundred caves served for people not only as a home, but also as a shelter. Historical chronicles, left by the historian Abraham Kretatsi, indicate that the caves were located one above another at an altitude of 20-30 meters. From aside these dwellings resembled a multi-storey house, people got into them with the help of ropes, tied to the threshold. The caves made the village a kind of architectural reserve, becoming its main attraction.

The Shikahogh Reserve, founded in 1958, is located on the northern slopes of the Meghri Chain and covers an area of bout 10 000 hectares. This is one of the few places in Armenia where broad-leaved forests are preserved. There are more than 1000 plant species here, among which rare species of ferns and endangered species, such as - Transcaucasian snowdrop, Zangezur pear and others exist. In the reserve dense oak and hornbeam forests, ferns, yew and beech groves, pomegranate, walnut, maple, endless meadows with tulips, bells and orchids grow.

The fauna here is also diverse: brown bears (listed in the Red Book), wild boars, wolves, foxes, roe deer and badgers. The Shikahogh Reserve is the main habitat of the Asia Anterior (Persian) leopard in Armenia. Тhere are also rare birds in the reserve.

One of the most beautiful corners of Armenia, untouched by the civilization, is in the gorge of the Tsav River - an area of bout 60 hectares, stretched in a unique grove where the eastern plane tree or «chinara» grows. It was planted in pagan times, when people considered the plane a sacred tree.

In one of the quiet and secluded corners of Syunik, in the small town of Sisian, the 18-meter Shaqi waterfall is located. The legend says the waterfall was named so in honor of the same name beauty who one conqueror fell in love with. The maid was ordered to come to him, but she refused to obey his will and rushed from the cliff. During the fall, her long white dress opened in the wind and turned into a waterfall.

Another attraction of Sisian is the ancient megalithic complex Karahunj, or, as it is also known as Zorats Karer. This is a unique structure. On the territory of about 7 hectares around the circle there are 223 huge two-meter stones, weighing up to 8-9 tons, at the top of each - a hole. Up to our days it is not known exactly what purpose the complex was built for. Scientists believe that it is an ancient observatory, because the stones are arranged in a circle and resemble a map of the sky with the Sun, the Moon and planets. This version was confirmed after the 1994 expedition. In addition, the petroglyphs found near the complex also testify to the fact that the ancient man was well versed in astronomy. Around the world, there are two similar structures: in the UK - Stonehenge, in France - Karnak.

Near the city of Goris - in the heart of Syunik Region and in its fabulous corner there is an unusual monument of Armenian medieval architecture – Tatev monastery, located. Its history begins in the IX century. Tatev monastery stands on the edge of a huge cliff. There is a feeling that its walls are a continuation of the rock or the rocks rise, turning into a monastery. Without any exaggeration, it can be called one of the most unique sights of Armenia, the surroundings of which are among the most beautiful places on earth.

It is not easy to get to the monastery: one has to either walk along a difficult but fascinating route, or take the Tatev cable car, which, by the way, is considered the longest in the world. This location is strategically designed because once the monastery was not only a religious but also a political center of the of Syunik ministers, as well as the residence of the Syunik Metropolitan.

The name of the monastery is associated with many different legends. According to one of them, «Tatev» is translated from Armenian as «May he give wings». It is said that after completing the work, the builder stood on the edge of the gorge, crossed himself and said: «Lights, Saint, may he gives wings» («May the Holy Spirit send me wings!») - and rushed to the abyss. Wings grew on the master’s back and he flew away, and the monastery he built was named Tatev. The location of Tatev is really amazing. It is erected in such a way, as if hovering over a huge gorge.

Outwardly, the monastery looks very monumental. The walls inside were painted with frescoes, many of which have already been lost. The main building of the monastery - the church of St. Poghos and Petros - was built around the X century. It impresses with its greatness: a huge cupola, a tall round drum, bas-reliefs decorating windows, in some places frescoes have been preserved. On the south side, the St. Grigor Church adjoins it. Historical chronicles indicate that it was erected in the XIII century on the site of the lost building. There is also the gate church of St. Astvatsatsin dating back to the XI century. Around temples there is the residence of the abbot, refectory with kitchen and pantry, office and living quarters.

The Tatev Monastery is also famous for its amazing pillar, created in the X century. The octagonal stone pillar of «Gavazan» (wand) is more than eight meters high, built of small stones, decorated with a khachkar on top. The column has a hinged base, so it is swaying all the time, but never falling. Surprisingly, after a strong earthquake in 1931, which seriously destroyed the monastery, the column was not destroyed at all. It is believed that this truly engineering miracle was created to warn of a beginning earthquake or the approach of enemies.  

During the greatest rise of the monastery in the XIII-XIV centuries, Tatev University, the largest educational center in medieval Armenia, functioned here, where music, painting, humanities and exact sciences were taught.

..

Սյունիքի մարզի վարչական կենտրոնը Կապան քաղաքն է: Սյունիքի արևելյան հատվածում գտնվում է Գորիսը՝ շրջապատված բարձր լեռնային զանգվածներով, որոնց սյուների, բուրգերի տեսք ունենալու համար հաճախ կոչում են Քարե անտառ:

Հայտնի է, որ Գորիսի տարածքում բնակավայրեր եղել են դեռևս մեր թվարկության սկզբում, սակայն քաղաքային կյանքի նշաններ ի հայտ են եկել XIX  դարի երկրորդ կեսին: Հնագույն ժամանակներում քարանձավներում ապրող մարդիկ բարձր լեռներում էին հաստատվում, ինչը նրանց հասնելը գործնականում անհնարին էր դարձնում: Պեղումների ժամանակ այստեղ գտնվել են պղնձի և բրոնզի դարաշրջաններին պատկանող խեցեղեն, ինչպես նաև աշխատանքային գործիքներ, կենցաղային իրեր և զենքեր: Գորիսից ոչ հեռու գտնվող Խնձորեսկում կարելի է հանդիպել յուրահատուկ քարանձավային կացարաններ: Գյուղը, որը ավելի քան հազար տարվա պատմություն ունի, գտնվում է դժվարամատչելի վայրում: Ժամանակին քարանձավները, որոնց քանակը հասնում է մի քանի հարյուրի, մարդկանց համար ծառայում էին ոչ միայն որպես տուն, այլև ապաստարան: Պատմաբան Աբրահամ Կրետացու թողած տվյալները վկայում են, որ քարանձավները տեղակայված էին միմյանց վրա 20-30 մետր բարձրության վրա: Դրանք նման էին բարձրահարկ շենքերի, ուր մարդիկ կարողանում էին մտնել շեմից կախված պարանների միջոցով: Քարանձավները գյուղը դարձրել են ճարտարապետական յուրօրինակ արգելոցի՝ դառնալով դրա գլխավոր տեսարժան վայրը:

Շիկահողի արգելոցը՝ ստեղծված 1958 թվականին, գտնվում է Մեղրու լեռնաշղթայի հյուսիսային լանջերին և 10 հազար հեկտար մակերես է զբաղեցնում: Սա Հայաստանի այն սակավաթիվ վայրերից է, որտեղ պահպանվել են լայնատերև անտառներ: Այստեղ կարելի է հանդիպել ավելի քան 1000 տեսակի բուսականություն, որոնց մեջ մտնում են պտերաբույսերի հազվադեպ տեսակներ, ինչպես նաև վերացող տեսակներ հանդիսացող անդրկովկասյան ձնծաղիկ, Զանգեզուրի տանձ և այլն:

Ֆաունան այստեղ նույնպես բազմազան է՝ Կարմիր գրքում ընդգրկված գորշ արջեր, վարազներ, գայլեր, եղջերուներ, աղվեսներ, փորսուղներ:

Շիկահողի արգելոցը Հայաստանում առաջավորասիական (պարսկական) ընձառյուծի բնակության հիմնական վայրն է: Այստեղ հանդիպում են նաև հազվագյուտ թռչուններ:

Ծավ գետի կիրճում է գտնվում Հայաստանի ամենագեղեցիկ և քաղաքակրթությունից զերծ մնացած անկյուններից մեկը՝ սոսիների յուրօրինակ բացատը 60 հա մակերեսով, որտեղ աճում է արևելյան սոսի կամ չինարա ծառը: Այն աճեցվել է դեռևս հեթանոսական ժամանակներում, երբ մարդիկ այն սուրբ էին համարում: Սյունիքի գողտրիկ անկյուններից մեկում՝ Սիսիան քաղաքում, աղմկում է մի ջրվեժ՝ Շաքիի ջրվեժը, որի հետ կապված ավանդության համաձայն՝ այն այդպես է կոչվել մի գեղեցկուհու անունով, որին սիրահարվել էր մի զավթիչ: Օրիորդին հրամայել էին ներկայանալ նրան, սակայն նա, չկամենալով ենթարկվել նրա կամքին, ցած էր նետվել ժայռից: Թռիչքի պահին նրա երկար ճերմակ զգեստը փռվել է օդի մեջ և նա ցած է իջել արդեն ջրվեժի տեսքով:

Սիսիանի մեկ այլ տեսարժան վայր է համարվում Քարահունջ կամ Զորաց Քարեր կոչվեղ մեգալիթյան կառույցը: Սա յուրօրինակ համալիր է: 7 հեկտար մակերեսով տարածքում տեղադրված են 223 հսկա երկու մետրանոց, 8-9 տոննա կշռող քարեր, որոնցից յուրաքանչյուրի վերին հատվածում արված են անցքեր: Առ այսօր հստակորեն հայտնի չէ, թե համալիրը ինչ նպատակով է ստեղծվել: Գիտնականները կարծում են, որ կառույցը իրենից ներկայացնում է հնագույն աստղադիտարան, քանի որ շրջանաձև դասավորված քարերը հիշեցնում են երկնքի քարտեզը՝ Արեգակով, Լուսնով և աստղերով: Այս տեսակետը հաստատվեց 1994 թվականին կատարված արշավախմբից հետո: Բացի այդ, համալիրից ոչ հեռու գտնված ժայռապատկերները նույնպես վկայում են այն մասին, որ հին մարդիկ տիրապետել են աստղագիտությանը: Աշխարհում կա երկու նման կառույց՝ Սթոունհենջը Մեծ Բրիտանիայում և Կարնակը Եգիպտոսում:  

Գորիսից ոչ հեռու՝ Սյունիքի մարզի կենտրոնում գտնվում է հայ միջնադարյան ճարտարապետության յուրօրինակ հուշարձաններից մեկը՝ Տաթևի վանքը, որի պատմությունը սկիզբ է առնում IX դարից: Այն գտնվում է հսկայական կիրճի եզրին, և տպավորություն է ստեղծվում, որ  վանքի պատերը ժայռի շարունակությունն են կամ ժայռը վեր խոյանալով՝ վերածվում է վանքի: Տաթևը առանց որևէ չափազանցության կարելի է անվանել Հայաստանի անկրկնելի հուշարձան, իսկ նրա շրջակայքը՝ երկրի գեղեցկագույն վայրերից մեկը:

Այնտեղ հասնելը ադքան էլ հեշտ չէ՝ պետք է գնալ կա՛մ ոտքով, որի դեպքում ճանապարհը բավականին բարդ է, սակայն գրավիչ, կա՛մ ճոպանուղով, որը համարվում է ամենից երկար ճոպանուղին աշխարհում: Այսպիսի դիրքը ռազմավարական ընտրություն էր, քանի որ մի ժամանակ վանքը Սյունիքի իշխանության ոչ միայն կրոնական, այլև քաղաքական կենտրոնն էր, ինչպես նաև Սյունիքի միտրոպոլիտի նստավայրը:

Վանքի անվանումը կապված է բազմաթիվ լեգենդների հետ: Դրանցից մեկի համաձայն՝ աշխատանքը վերջացնելուց հետո վարպետը կանգնել է կիրճի եզրին , խաչակնքվել և բացականչել. «Սուրբ Հոգին տա թևեր», և նետվել անդունդը: Վարպետի մեջքին աճեցին թևեր, իսկ նրա կառուցած վանքը անվանեցին Տաթև: Տաթևի տեղադրության  վայրը իսկապես երևակայության հարուստ նյութ է: Այն կառուցված է այնպես, կարծես սավառնում է վիթխարի կիրճի վրա:

Արտաքուստ վանքը հուշարձանի տեսք ունի: Ներսի պատերը զարդարված են որմնանկարներով, որոնցից շատերը արդեն ոչնչացել են: Վանքի գլխավոր կառույցը Սուրբ Պողոս և Պետրոսի եկեղեցին է՝ կառուցված մոտավորապես X դարում:

Այն հիացնում է իր վեհությամբ՝ վիթխարի գմբեթ, բարձր կլորավուն և բազմանիստ թմբուկ, լուսամուտները զարդարող խորաքանդակներ, որոշ տեղերում պահպանված որմնանկարներ: Հարավային կողմից նրան կից է Սուրբ Գրիգոր եկեղեցին: Պատմագիրները վկայում են, որ այն կառուցվել է XIII դարում քանդված շինության տեղում: Այստեղ է գտնվում նաև XI դարի եկեղեցի Սուրբ Աստվածածինը: Եկեղեցիների շուրջը վանահոր կացարանն է՝ սեղանատունը և մառանը, ծառայողական և բնակելի շինություններ:

Տաթևի վանքը հայտնի է նաև իր տարածքում գտնվող զարմանալի սյունով՝ կառուցված X դարում: Այդ ութանկյուն ճոճվող քարե սյունը՝ Գավազանը, ունի 8 մետր բարձրություն, կառուցված է մանր քարերից, իսկ վերևում զարդարված է խաչքարով: Չնայած այն կառուցված է լծակի վրա և միշտ ճոճվում է, բայց երբեք չի ընկնում: Զարմանալի է, բայց 1931 թվականի ուժգին երկրաշարժից հետո, որը լուրջ  վնաս էր հասցրել վանքին, սյունը ամենևին չէր վնասվել: Ասում են՝ ինժեներական այդ հրաշք կառույցը ստեղծվել էր գալիք երկրաշարժների կամ թշնամու մոտենալու մասին նախազգուշացնելու նպատակով:

XIII-XIV դարերում`վանքի առավել ծաղկման ժամանակաշրջանում, այստեղ գործում էր Տաթևի համալսարանը՝ միջնադարյան Հայաստանի խոշորագույն լուսավորչական կենտրոնը, որտեղ սովորեցնում էին հումանիտար բնական գիտություններ, երաժշտություն և գեղարվեստ:

....