....

Эпоха немого кино

Начало XX века, запечатленное на кинопленку

..

The era of silent movies

The beginning of the XX century, recorded on cine-film

..

Համր կինոյի դարաշրջան

XX դարի սկիզբը՝ նկարահանված կինոժապավենի վրա

....

....

До установления советской власти в 1920 году киносъемки в Армении носили случайный характер.

Первые съемки относятся к 1907 году: были запечатлены похороны Католикоса всех армян Мкртича Хримяна.

В годы Первой мировой войны хроникеры снимали отдельные эпизоды боев на Кавказском фронте, трагические события жестокой расправы турецких властей с армянским населением, эвакуацию армян в Россию. В эти же годы на студиях России армянские кинематографисты поставили несколько игровых фильмов о жизни армян. В 1915 году в Екатеринодаре (ныне — Краснодар) был снят фильм «Под властью курдов» (режиссер, сценарист и оператор А. Минервин) об армянской семье, перенесшей ужасы турецкой резни.

К судьбам армянских беженцев не остались безразличными и за океаном. 16 февраля 1919 года в Нью-Йорке состоялась премьера немого фильма «Растерзанная Армения» (другое наименование — «Аукцион душ»). За год до этого, в 1918-м, свет увидела книга Аршалуйс (Авроры) Мартиканян, по мотивам которой и был снят фильм. Ее книга — одно из первых документальных свидетельств очевидца тех страшных событий. В съемках картины было задействовано более 10 000 армянских жителей Южной Калифорнии (в том числе 200 детей), переживших депортацию.

В 1918 году режиссер И.Н. Перестиани по сценарию В.К. Папазяна и Ц. Лакка осуществил на киностудии А.А. Ханжонкова первую экранизацию романа Александра Ширванзаде «Намус» (фильм вышел под названием «Связанная клятвой»).

Театральные деятели А.В. Шахатуни, Г.Н. Нерсисян, В.К. Папазян, А.Т. Восканян, М И. Жасмен, А.С. Бурджалян и другие успешно снимались на киностудиях России, Турции и Западной Европы. Попытку поставить игровой фильм в самой Армении предпринял А. Зарифян (фильм был снят, но пленка оказалась засвеченной).

В 1920 году оператор А.Г. Лемберг запечатлел события, связанные с установлением Советской власти в Армении: часть этого материала легла в основу фильма «Вступление Красной Армии в Ереван». 17 декабря 1920 года приказом Наркомпроса Армении культурно-просветительские организации, в том числе и кинематограф, были подчинены культурно-просветительским отделам местных ревкомов. В горные районы Армении стали выезжать кинопередвижки (портативные киноустановки, предназначенные для демонстрации фильмов). В 1922 году были национализированы кинотеатры, открывались новые. Начались хроникальные съемки важнейших событий жизни республики. Их вели Д.М. Дзнуни, В.С. Тотовенц, Е.Х. Харазян, И.М. Краславский.

..

Prior to the establishment of Soviet power in 1920, filming in Armenia was of an accidental nature.

The first filmings date back to 1907. The funeral of the Catholicos of All Armenians Mkrtich Khrimyan was recorded.

During the First World War, chroniclers shot separate episodes of fighting scenes on the Caucasian front, the tragic events of the brutal massacre conducted by the Turkish authorities toward the Armenian population, also, the evacuation of the Armenians to Russia. In these years, in the Russian studios, Armenian filmmakers shot several feature films about the life of Armenians. In 1915, in Yekaterinodar (currently, Krasnodar) the film about an Armenian family who suffered the horrors of the Turkish slaughter - «Under the power of the Kurds» (director, screenwriter and cinematographer - A. Minervin) was created.

The community beyond the ocean did not remain indifferent towards the Armenian refugees' fate, too. On February 16 in 1919, in New York the premiere of the silent film «Ravished Armenia» (another name – «Auction of the Souls») took place. A year before, in 1918, the the book by Arshaluys (Aurora) Martikyan had been published, on the motives of which the film was shot. Her book is one of the first documentary evidence of an eyewitness of those terrible events. More than 10 000 Armenian residents of Southern California (including 200 children) who survived deportation were involved in the filming process.

In 1918 the director I.N. Perestiani, according to the scenario by Papazyan and Lakka shot the first screen version of Alexander Shirvanzade's novel «Namus» (the film was released under the title «Bound by Oath») at the A. A. Khanzhonkov's film studio.

Theatre figures Shahatuni, Nersisyan, Papazyan, Voskanyan, Zhasmen, Burdzhalyan and others were successfully shot in films in studios in Russia, Turkey and Western Europe. Zarifyan undertook an attempt to make a feature film in Armenia (the film was shot, but the cine-film was exposed).

In 1920, the operator A.G. Lemberg captured the events, connected with the establishment of Soviet power in Armenia: some of this material formed the basis of the film «The entry of the Red Army into Yerevan». On December 17 in 1920, by order of the People's Commissariat of Education of Armenia, cultural and educational organizations, including cinematography, were subordinated to the cultural and educational departments of local revolutionary committees. The traveling cinema began to move to mountain regions of Armenia. In 1922, the cinemas were nationalized, new ones were opened. Chronical shootings of the most important events in the republic’s life began. They were led by Dznuni, Totoventz, Kharazyan, Kraslavsky.

..

Մինչև 1920 թվականին Հայաստանում խորհրդային իշխանության հաստատումը կինոնկարահանումները կամայական բնույթ էին կրում:

Առաջին ֆիմի նկարահանումը տեղի է ունեցել 1907թվականին, երբ նկարահանվեց Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Մկրտիչ Խրիմյանի թաղման արարողությունը:

Առաջին աշխարհամարտի տարիներին քրոնիկները նկարում էին Կովկասյան ճակատում մղվող մարտերի առանձին դրվագներ, թուրքական իշխանությունների կատարած հանցագործությունները հայ ժողովրդի նկատմամբ, հայերի էվակուացիան Ռուսաստան: Այս տարիներին ռուսական ստուդիաներում հայ կինոգործիչները նկարահանեցին մի քանի գեղարվեստական ֆիլմ հայերի կյանքի մասին: 1915 թ.-ին Եկատերինոդարում (ներկայումս՝ Կրասնոդար) ֆիլմ նկարահանվեց մի հայ ընտանիքի մասին, որը կրել էր թուրքական ջարդերի բերած տառապանքները՝ «Քրդերի իշխանության տակ» (ռեժիսոր, սցենարիստ և կինեմատոգրաֆիստ՝ Ա.Միներվին):

Օվկիանոսից այն կողմ գտնվող համայնքը նույնպես անտարբեր չմնաց հայ փախստականների ճակատագրին: 1919 թվականի փետրվարի 16-ին Նյու Յորքում տեղի ունեցավ «Հոշոտված Հայաստան» (կամ «Հոգիների աճուրդ») ֆիլմի պրեմիերան: Դրանից մեկ տարի առաջ՝ 1918 թ., լույս էր տեսել Ավրորայի՝ Արշալույս Մարտիկանյանի գիրքը, որի հիման վրա նկարահանվել է ֆիլմը: Նրա գիրքը հանդիսանում է այդ սարսափելի իրադարձությունների առաջին վավերագրական ապացույցներից մեկը ականատեսի աչքերով: Նկարահանման գործընթացին ներգրավված են եղել Հարավային Կալիֆոռնիայի ավելի քան 10 հազար ցեղասպանությունից փրկված հայեր (այդ թվում` 200 երեխա):

1918 թվականին ռեժիսոր Պերեստիանին Փափազյանի և Լակկի սցենարի հիման վրա Խանժոնկովի կինոստուդիայում իրականացրեց Ալեքսանդր Շիրվանզադեի «Նամուս» վեպի առաջին էկրանավորումը (ֆիլմը դուրս եկավ «Երդումով կապվածը» անվանումով):

Թատերական գործիչներ Շահատունին, Ներսիսյանը, Փափազյանը, Ոսկանյանը, Ժասմենը, Բուրջալյանը և այլք հաջողությամբ նկարահանվում էին Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Արևմտյան Եվրոպայի ստուդիաներում: Զարիֆյանը առաջինն էր, ով Հայաստանում խաղարկային կինո նկարահանելու փորձ կատարեց (ֆիլմը նկարահանվել է, սակայն կինոժապավենը լույս էր տեսել):

1920 թվականին օպերատոր Լեմբերգը նկարահանեց Հայաստանում խորհրդային իշխանության հաստատման հետ կապված իրադարձությունները: Այդ նյութի մի մասը հետագայում դրվեց «Կարմիր բանակի մուտքը Երևան» ֆիլմի հիմքում: 1920 թ. դեկտեմբերի 17-ին Հայաստանի կրթության ժողովրդական կոմիսարիատի հրամանով մշակութային և կրթական կազմակերպությունները, այդ թվում` կինեմատոգրաֆիան, ենթարկվեցին տեղական հեղափոխական հանձնաժողովների մշակութային և կրթական գերատեսչություններին: Շարժական կինոթատրոնը սկսեց տեղափոխվել Հայաստանի լեռնային շրջաններ: 1922 թ. կինոթատրոնները ազգայնացվեցին, բացվեցին նորերը: Սկսվեցին հանրապետության կյանքի ամենակարևոր իրադարձությունների ժամանակագրական նկարահանումները: Դրանք ղեկավարում էին Դզնունին, Թոթովենցը, Խարազյանը, Կրասլավսկին:

....