....

После освобождения Восточной Армении от персидского ига и присоединения к Российской империи усиливаются связи с западной и русской художественными культурами. Светское изобразительное искусство и, главным образом, живопись начинают развиваться в новом направлении.

В 30-е –70-е годы XIX столетия в истории изобразительного искусства Армении ведущее место начинает занимать портретная живопись. Среди художников-портретистов того времени следует отметить Акопа Овнатаняна-младшего и Степаноса Нерсисяна — воспитанника академической школы. Нерсисян считается основоположником бытового жанра в армянском изобразительном искусстве. Он впервые в армянском искусстве сочетал жанровый сюжет с широким изображением пейзажа, написанного с натуры. В первой половине XIX века с появлением гравюр и литографии Агафона Овнатаняна и Ованеса Катаняна начинает развиваться армянская станковая графика.

В XIX веке среди учащихся Императорской Академии художеств было много армян.

В 1860–1870-е годы работал один из основателей романтического направления в армянской живописи, маринист Мкртич Чиванян.

Из-за неблагоприятных политических и экономических условий в самой Армении армянские художники творческой деятельностью занимались преимущественно в Тифлисе, Санкт-Петербурге и Москве, а также в городах западной и восточной Европы, что способствовало обогащению их творчества новыми художественными приемами и традициями этих стран. Свои тематические произведения они посвящали быту и жизни армянской нации, природе и истории Армении. Так, в 1880-е годы появляется целая плеяда художников, которые посвящали свое творчество национальной тематике.

В конце XIX века (1880–1890 годы) реалистические бытовые картины создает А. Шамшинян. Он практически становится основным продолжателем тематического жанра в армянской живописи после С. Нерсисяна. Этот жанр, однако, достиг наивысшего уровня в творчестве одного из крупнейших армянских художников, который творил на рубеже XIX–XX веков, — Вардгеса Суренянца. Он создал ряд картин на историко-бытовые и исторические темы. Суренянц выступал также как театральный художник и иллюстратор. Он был членом организации Передвижников.

Начиная с 1900-х годов в картинах Суренянца находят место некоторые модернистские подходы. Он считается также крупнейшим графиком среди восточноармянских художников эпохи. Современники Суренянца Эммануил Магдесян и Вартан Махохян — мастера морского пейзажа. Реалистические морские пейзажи Махохяна часто имеют романтические оттенки, в некоторых случаях косвенно примыкают к символизму. В портретном жанре работал Е. Назарян, в портретном и бытовом жанре — Амаяк Арцатпанян, в портретном и пейзажном жанре — Карапет Чирахян. В 1890-е годы в армянской живописи как самостоятельный жанр складывается пейзаж. Родоначальником профессиональной пейзажной живописи становится Геворг Башинджагян. Работы Башинджагяна, созданные с большим мастерством и чувством патриотизма, изображали природу и исторические памятники Армении. В творчестве художника значительное место занимали также картины с пейзажами Франции, России, Грузии. Вместе с тем, Башинджагян был известен как идеолог сохранения классического художественного наследия. В пейзажном жанре работали также А. Шамшинян и Р. Шишманян.

Егише Тадевосян, Фанос Терлемезян и Степанос Агаджанян создают сюжетные картины в русле реалистического демократического направления концa XIX века и первого десятилетия XX века. В начальный период творчество Егише Тадевосяна носило значительное влияние искусства Суренянца, особенно в национальной тематике. Однако с 1900-х годов художник больше склонился к импрессионистическим, пуантилистическим методам художественного выражения. В основном в портретном жанре работал Фанос Терлемезян, однако талант художника немало проявлялся также в бытовом и пейзажном жанрах.

Примечательно творчество Акопа Акопяна, портреты, бытовые картины и пейзажи которого отличаются реалистическим мастерством и тематическим единством. В начале XX столетия в Москве свою творческую деятельность начинает Мартирос Сарьян. В начале творческого пути Сарьян работал в традициях символизма. В его ранних работах заметно, что художник занимался поисками новых средств художественного выражения.

В начале XX века в Париже работали мастера офорта Эдгар Шаин и Тигран Полат. В 1916 году в Тифлисе усилиями армянских художников основывается «Союз армянский художников». В начале XX века работали художники Хачатур Тер-Минасян, Давид Окроянц, Г. Габриелян, Арсен Шапанян, Овсеп Пушман и другие.

Графика развивается в творчестве Аршака Фетфаджяна и Вано Ходжабекяна. Работы Ходжабекяна изображают бытовые сцены тифлисской жизни, отличаются чувством юмора, выразительным гротескным штрихом. Фетфаджян вошел в историю изобразительного искусства Армении своими акварельными работами, изображающими исторические памятники Ани.

..

After the liberation of Eastern Armenia from the Persian yoke and its annexation to the Russian Empire, ties with Western and Russian art were strengthened. Secular art and, mainly, painting started to develop in a new direction.

In the 1830-70s history of the Armenian fine arts portrait painting began to occupy leading place. Among the portrait painters of the period, we should note Hakob Hovnatanyan Jr. and Stepanos Nersisyan - a follower of the academic school.

Nersisyan is considered the founder of the everyday life genre in the Armenian fine arts. He was the first in Armenian artist to combine a genre plot with a broad depiction of the landscape, painted from nature. In the first half of the 19th century, with the appearance of engravings and lithographs by Aghafon Hovnatanyan and Hovhannes Katanyan, Armenian panel graphics began to develop.

In the XIX century, there were many Armenian artists among the students of the Imperial Academy of Arts.

In 1860-1870s one of the founders of the romantic trend in Armenian painting, seascapeist Mkrtich Chivanyan was working.

Because of unfavorable political and economic conditions in Armenia, Armenian artists were primarily engaged in their creative activity in Tiflis, St. Petersburg and Moscow, as well as in the cities of Western and Eastern Europe, which contributed to the enrichment of their creativity with new artistic skills, devices and traditions of these host countries. They devoted their thematic works to the life of the Armenian nation, nature and history of Armenia. Hereby, in the 1880s a whole pleiad of artists appeared, who had dedicated their work to national themes.

At the end of the XIX century (1880-1890), A. Shamshinyan created realistic domestic paintings. He practically became the main continuer of the thematic genre in Armenian painting after S. Nersisyan. This genre, however, reached the highest development level in the works of one of the most remarkable Armenian artists, who created at the turn of the XIX-XX centuries - Vardges Surenyants. He created a series of paintings on historical subjects. Surenyants also acted as a theater artist and illustrator. He was a member of the «The Wanderers» («Peredvizhniki») оrganization.

Since the 1900s, some modernist approaches can be found in Surenyants’s paintings. He is also considered the largest graphic artist among those of that era’s Eastern Armenia. Surenyants’s contemporaries - Emmanuil Maghdesyan and Vardan Makhokhyan are masters of sea landscape. Realistic seascapes of Makhokhyan often have romantic shades, in some cases indirectly adjoining to symbolism. E. Nazaryan worked in the portrait genre, Hmayak Artsatpanyan - in portrait and everyday life genres, Karapet Chirakhyan - portrait and landscape genres. In the 1890s, landscape becomes independent genre of the Armenian painting. The founder of professional landscape painting is Gevorg Bashinjaghyan. His works, created with great skill and a sense of patriotism, depicted the nature and historical monuments of Armenia. Paintings with landscapes of France, Russia, and Georgia also occupied a significant place in the artist’s works. At the same time, Bashinjaghyan was known as the ideologist of classical artistic heritage preservation. In the landscape genre, Shamshinyan and Shishmanyan also worked.

Eghishe Tadevosyan, Panos Terlemezyan and Stepanos Aghajanyan created plot pictures in the vein of a realistic democratic trend of the 19th century and the first decade of the 20th century. Initially, works by Eghishe Tadevosyan had a significant influence on Surenyants’s art, especially in the national theme. However, since the 1900s, the artist has been more inclined to the impressionistic, pointillist methods of artistic expression. Panos Terlemezyan worked mainly in the portrait genre, however, the artist's manifested his talent also in everyday life and landscape genres.

The works by Hakob Hakobyan are quite notable - portraits, everyday life paintings and landscapes of which are distinguished by realistic skill and thematic unity. At the beginning of the 20th century, Martiros Saryan started his creative activity in Moscow. At the beginning of his creative path, Saryan worked in the traditions of symbolism. In his early works, it is noticeable that the artist was engaged in search for artistic expression new means.

At the beginning of the 20th century, etching master Edgar Shahin and Tigran Polat worked in Paris. In 1916 in Tiflis due to the Armenian artists’ efforts «Union of Armenian Artists» was founded. At the beginning of the 20th century, artists Khachatur Ter-Minasyan, David Okroyants, G. Gabrielyan, Arsen Shapanyan, Hovsep Pusman and others worked.

Graphics develops in the works of Arshak Fetfajyan and Vano Khojabekyan. Khojabekyan’s works depict scenes of Tiflis everyday life, they differ in their sense of humor, with an expressive grotesque touch. Fetfajyan entered the history of the fine arts of Armenia with his watercolor works depicting the historical monuments of Ani.

..

Արևելյան Հայաստանի՝ պարսկական լծից ազատագրումից և Ռուսաստանի կայսրությանը միացումից հետո ամրապնդվեցին կապերը արևմտյան և ռուսական մշակույթների հետ: Աշխարհիկ կերպարվեստը և հատկապես գեղանկարչությունը սկսեցին զարգանալ նոր ուղղությամբ:

1830-70-ական թվականներին հայկական կերպարվեստի պատմության մեջ առաջատար դիրք է գրավում դիմանկարը: Դարաշրջանի հայտնի դիմանկարիչների շարքում կարելի է առանձնացնել Հակոբ Հովնաթանյան կրտսերին և ակադեմիական դպրոցի հետևորդ Ստեփանոս Ներսիսյանին: Ներսիսյանը համարվում է հայկական կերպարվեստում կենցաղային ժանրի հիմնադիրը: Նա հայ նկարիչներից առաջինն էր, ով համադրեց ժանրային սյուժեն լայն բնանկարի հետ: 19-րդ դարի առաջին կեսին Աղաֆոն Հովնաթանյանի և Հովհաննես Քաթանյանի ստեղծած փորագրությունների և լիտոգրաֆիայի ի հայտ գալով սկսեց զարգանալ հայկական հաստոցային գրաֆիկան:

XIX դարում Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիայի ուսանողների շրջանում բազմաթիվ հայ արվեստագետներ կային:

1860-1870թթ. ստեղծագործում էր հայ գեղանկարչության ռոմանտիկ ուղղության հիմնադիրներից մեկը `ծովանկարիչ Մկրտիչ Ճիվանյանը:

Հայաստանում քաղաքական և տնտեսական անբարենպաստ պայմանների պատճառով հայ նկարիչները ստեղծագործական գործունեություն էին ծավալում Թիֆլիսում, Սանկտ-Պետերբուրգում և Մոսկվայում, ինչպես նաև Արևմտյան և Արևելյան Եվրոպայի քաղաքներում, ինչը նպաստեց նրանց ստեղծագործությունների հարստացմանը այդ երկրների գեղարվեստական հնարքներով և ավանդույթներով: Նրանք իրենց թեմատիկ աշխատանքները նվիրում էին հայ ժողովրդի կենցաղին, բնությանը և Հայաստանի պատմությանը: Այսպիսով, 1880-ական թվականներին հայտնվեց նկարիչների մի ողջ աստղաբույլ, որն իր ստեղծագործությունները ձոնում էր ազգային թեմաներին:

XIX դարի վերջին (1880-1890) Շամշինյանը ստեղծում էր իր իրատեսական նկարները կենցաղային ժանրում: Նա գործնականորեն դառնում է հայկական գեղանկարչության թեմատիկ ժանրում Ս. Ներսիսյանի շարունակողը: Այնուամենայնիվ, այս ժանրը զարգացման ամենաբարձր մակարդակին հասավ XIX դարի վերջին և XX դարի սկզբին ստեղծագործող Վարդգես Սուրենյանցի՝ ամենահայտնի հայ նկարիչներից մեկի աշխատանքներում: Նա ստեղծել է մի շարք նկարներ պատմական և կենցաղային թեմաներով: Սուրենյանցը նաև հանդես է եկել որպես թատերական նկարիչ և մանրանկարիչ: Նա նաև «Պերեդվիժնիկների»՝ Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերության անդամ էր:

1900-ական թվականներից Սուրենյանցի նկարներում կարելի է հանդիպել որոշ արդիական մոտեցումներ: Նա նաև համարվում է այդ ժամանակաշրջանի Արևելյան Հայաստանի խոշորագույն գրաֆիկական նկարիչը: Սուրենյանցի ժամանակակիցներ Էմմանուիլ Մաղդեսյանը և Վարդան Մախոխյանը ծովանկարի վարպետներ են: Մախոխյանի ռեալիստական ծովանկարները հաճախ ունեն ռոմանտիկական երանգներ և որոշ դեպքերում անուղղակիորեն առնչվում են սիմվոլիզմին: Նազարյանը աշխատել է դիմանկարային ժանրում, Հմայակ Արծաթպանյանը` դիմանկարի և կենցաղային, Կարապետ Չիրախյանը` դիմանկարի և բնապատկերի ժանրերում: 1890-ական թվականներին բնանկարը վերածվեց հայ գեղանկարչության ինքնուրույն ժանրի: Պրոֆեսիոնալ բնանկարի հիմնադիրը Գևորգ Բաշինջաղյանն է: Նրա ստեղծագործությունները՝ կերտված մեծ վարպետությամբ և հայրենասիրության զգացումով, պատկերում էին Հայաստանիբնությունը և պատմական հուշարձանները: Նկարչի աշխատանքներում կարևոր տեղ էին զբաղեցնում նաև Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի և Վրաստանի բնանկարները: Միևնույն ժամանակ Բաշինջաղյանը հայտնի էր որպես դասական գեղարվեստական ժառանգության պահպանման գաղափարախոս: Այս ժանրում ստեղծագործել են նաև Շամշինյանը և Շիշմանյանը:

Եղիշե Թադևոսյանը, Փանոս Թերլեմեզյանը և Ստեփանոս Աղաջանյանը 19-րդ դարի վերջի և 20-րդ դարի առաջին տասնամյակի ռեալիստական դեմոկրատական ուղղվածության սյուժետային նկարներ ստեղծեցին: Սկզբնապես Եղիշե Թադևոսյանի ստեղծագործությունները կրում էին Սուրենյանցի արվեստի զգալի ազդեցությունը, հատկապես ազգային թեմատիկայի պարագայում: Սակայն 1900-ական թվականներից ի վեր արվեստագետը ավելի հակված էր գեղարվեստական արտահայտման իմպրեսիոնիստական, պուանտիլիստիկ մեթոդներին: Փանոս Թերլեմեզյանը հիմնականում աշխատում էր դիմանկարի ժանրում, սակայն նկարիչը իր տաղանդը դրսևորել է նաև կենցաղային և բնապատկերի ժանրերում:

Բավականին ուշագրավ են Հակոբ Հակոբյանի ստեղծագործությունները՝ դիմանկարներ, առօրյա կյանքի նկարներ և բնանկարներ, որոնք առանձնանում են ռեալիստական հմտությամբ և թեմատիկ միասնությամբ: 20-րդ դարի սկզբին Մոսկվայում իր ստեղծագործական գործունեությունն է ծավալում Մարտիրոս Սարյանը: Իր ստեղծագործական ուղու սկզբում Սարյանը աշխատել է սիմվոլիզմի ավանդույթներին համապատասխան: Նրա վաղ գործերում նկատելի է, որ արվեստագետը զբաղված էր գեղարվեստական արտահայտման նոր միջոցների որոնումներով:

20-րդ դարի սկզբին Փարիզում էին աշխատում վարպետներ Էդգար Շահինն ու Տիգրան Պոլատը: 1916 թ. Թիֆլիսում հայ նկարիչների ջանքերով ստեղծվեց «Հայ նկարիչների միությունը»: 20-րդ դարի սկզբին ստեղծագործում էին նկարիչներ Խաչատուր Տեր-Մինասյանը, Դավիթ Օքրոյանցը, Գ. Գաբրիելյանը, Արսեն Շափանյանը, Հովսեփ Փուշմանը և այլք:

Գրաֆիկան զարգանում է Արշակ Ֆետֆաջյանի և Վանո Խոջաբեկյանի ստեղծագործություններում: Խոջաբեկյանի ստեղծագործությունները պատկերում են թիֆլիսյան առօրյա կյանքի տեսարաններ, նրանք տարբերվում են հումորի զգացումով, զավեշտական արտահայտիչ շտրիխներով: Ֆետֆաջյանը հայ կերպարվեստի պատմության մեջ մտավ Անիի պատմական հուշարձանները պատկերող իր ջրաներկային աշխատանքներով:

....