....

Важнейшее значение для дальнейшего развития истории и культуры армянского народа имело принятие в первые годы IV столетия (301 год) христианства в качестве государственной религии Армении. Именно с IV века начинается новая фаза в истории армянской культуры — начало средневекового армянского искусства.

Отдельные фрагменты фресковой живописи относятся еще к эллинистическому периоду и обнаружены в столице древней Армении Арташате.

Наиболее ранние сохранившиеся фрагменты армянской фресковой живописи относятся к V–VII векам (Церквовь Погос-Петрос в Ереване, Ереруйк, Касахская базилика, Лмбатаванк, Аручаванк). От армянской средневековой монументальной живописи X–XI веков сохранились лишь фресковые фрагменты.

В Татевском монастыре сохранилось изображение части сцены Страшного суда (начало X века), которая по своей композиции близка к западноевропейским памятникам. В монастыре Гндеванк (914 год), расположенном в Вайоцдзорской области, сохранились фрагменты фресок с изображениями ореола Христа в апсиде, фигуры сидящей Богородицы, а также неизвестного святого (художник Егише).

В трактате автора VI–VII веков Вртанеса Кертога «Об иконоборчестве» перечисляются сюжеты, изображаемые в храмах. В частности, приводятся сведения о существовании в Армении с периода раннего христианства фресок с изображениями Св. Григория Просветителя, Св. Рипсиме, Св. Гаяне и других.

Частично сохранились фрески в кафедральном соборе, построенном в 1001 году в средневековой столице Армении городе Ани, а также в церкви Святого Креста (915–921 гг.) на острове Ахтамар, на стенах которой изображены история Адама и Евы, фигуры апостолов и святых, евангельские сцены. Сохранились росписи XII века в Ахтале, фрагменты росписей XIII века в церкви Бахтагеки в Ани, а также в церкви Тиграна Оненца и в Дадиванке. Среди фресок XIV века особую ценность представляют росписи в Ахпатском монастыре.

В армянских церковных росписях сохранился один из наиболее ранних и полных циклов композиции «Страшного Суда». Анализ ранних армянских росписей в Аруче, Талине, Лмбате, Коше доказывает о наличии уже в VII веке системы декорации, которая достигла наибольшего развития в X веке.

..

The adoption of Christianity as the state religion of Armenia in 301 had a paramount importance for the further development of the Armenian nation’s history and culture. It is since the IV century that a new phase in the Armenian culture history begins, marking the beginning of medieval Armenian art.

Some fragments of fresco painting date back to the Hellenistic period and they have been found in the capital of ancient Armenia, Artashat.

The earliest preserved fragments of Armenian fresco date back to the V-VII centuries (Poghos-Petros church in Yerevan, Yereruyk, Qasakh Basilica, Lmbatavank, Aruchavank). From the Armenian medieval monumental painting of the 10th-11th centuries only fresco fragments were preserved.

In Tatev Monastery the painting of a part of the Last Judgment scene (the beginning of the 10th century) is preserved, which in its composition is close to Western European monuments. In the monastery of Gndevank (built in 914), located in the Vayots Dzor region, fragments of frescoes with images of the halo of Christ in the apse, the figures of the sitting Virgin and the unknown saint (painted by Eghishe) were preserved.

In the treatise «On iconoclasm» by the 6th-7th centuries author Vrtanes Kertogh the scenes depicted in the temples are listed. In particular, information on the existence of early Christianity of frescoes, depicting St. Gregory the Illuminator, St. Hripsime, St. Gayane, in Armenia is given.

There are partially preserved frescoes in the cathedral (built in 1001) in the medieval capital of Armenia - the city of Ani, as well as in the church of the Holy Cross (built during 915-921) on the island of Akhtamar, on the walls of which the story of Adam and Eve, the figures of the apostles and saints, other evangelical scenes are depicted. Mural paintings of the XII century in Akhtala, fragments of murals of the XIII century in the church of Bakhtageka in Ani, as well as those in the church of Tigran Honents and in Dadivank are preserved. Among the frescoes of the XIV century, paintings in the Haghpat Monastery are of particular value.

In the Armenian church paintings one of the earliest complete cycles of the composition «Last Judgment» has been preserved. The analysis of early Armenian paintings in Aruch, Talin, Lmbat and Kosh proves the existence of decoration system already developed as early as in the 7th century, which reached its greatest peak in the 10th century.

..

301 թվականին քրիստոնեության՝ որպես Հայաստանի պետական կրոնի ընդունումը  301-ում կարևոր նշանակություն ունեցավ հայ ժողովրդի պատմության և մշակույթի հետագա զարգացման համար: Հենց IV դարից է սկիզբ առնում հայկական մշակույթի պատմության նոր փուլը՝ մատնանշելով հայ միջնադարյան արվեստի սկիզբը:

Որմնանկարչության որոշ նմուշներ, որոնք  հայտնաբերվել են հնագույն Հայաստանի մայրաքաղաք Արտաշատի տարածքում, պատկանում են հելլենիստական ժամանակաշրջանին:

Հայկական որմնանկարների պահպանված նմուշներից ամենահները վերաբերում են V-VII դարերին (Երևանի Պողոս-Պետրոս եկեղեցի, Երերույք, Քասախի բազիլիկ, Լմբատավանք, Արուճավանք): 10-11-րդ դարերի հայ միջնադարյան մոնումենտալ կերպարվեստից պահպանվել են միայն որմնանկարների որոշ հատվածներ:

Տաթևի վանքում պահպանվել է «Վերջին դատաստանի» մի հատվածի (10-րդ դարի սկիզբ) որմնանկարը, որը իր կառուցվածքով մոտ է արևմտաեվրոպական հուշարձաններին: Վայոց Ձորի մարզի Գնդեվանքում (914թ.) ևս պահպանվել են որմնանկարների որոշ նմուշներ՝  Քրիստոսը աբսիդի մեջ, նստած աստվածամոր և անհայտ սրբի պատկերները (նկարիչ՝ Եղիշե):

VI-VII դարերի հեղինակ Վրթանես Քերթողի «Պատկերամարտների մասին» աշխատության մեջ թվարկված են տաճարներում պատկերված տեսարանները: Մասնավորապես, տեղեկություններ են պարունակվում վաղ քրիստոնեության շրջանից սկսած Հայաստանում Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի, Սուրբ Հռիփսիմեի, Սբ. Գայանեի պատկերներով որմնանկարների գոյության մասին:

Մասնակիորեն պահպանվել են 1001 թվականին միջնադարյան Հայաստանի մայրաքաղաք Անիում կառուցված տաճարի, ինչպես նաև Աղթամար կղզու Սբ. Խաչ եկեղեցու (կառուցվել է 915-921 թթ.) որմնանկարները: Վերջինիս պատերին պատկերված են Ադամի և Եվայի պատմությունը, առաքյալների և սրբերի պատկերներ և այլ աստվածաշնչային տեսարաններ: Պահպանվել են Ախթալայի XII դարի որմնանկարները, Անիում Բախտագեկի XIII դարի որմնանկարների պատառիկեր, ինչպես նաև Տիգրան Հոնենցի և Դադիվանքի եկեղեցիների որմնանկարները: XIV դարի որմնանկարների շարքում հատկապես մեծ արժեք են ներկայացնում Հաղպատի վանական համալիրում պահպանված պատկերները:

Հայ եկեղեցական որմնանկարներում պահպանվել է «Վերջին դատաստանի» առավել վաղ և ամբողջական շարքերից մեկը: Արուճի, Թալինի, Լմբատի և Կոշի վաղ հայկական որմնանկարների վերլուծությունը խոսում է արդեն 7-րդ դարում դեկորացիայի ձևավորված համակարգի գոյության մասին, որը 10-րդ դարում հասել է զարգացման գագաթնակետին:

....